3. Najstarsze wyznanie wiary ormiańskie (IV w.)

Przedstawia wiarę w Trójcę Świętą oraz rozwija ono prawdy chrystologiczne.

4. Symbol św. Grzegorza Cudotwórcy (III wiek)

(z dziejów jego życia spisanych przez Grzegorza z Nysy). Jego nauka jest echem tradycji jerozolimskich i aleksandryjskich, które miał możność poznać dzięki swemu mistrzowi Orygenesowi w ciągu lat spędzonych na studiach w Cezarei Palestyńskiej. Mocno podkreśla jedność Trójcy Świętej.

5. Symbol Euzebiusza (300)

Uchodzi ono tradycyjnie za wzór „Symbolu nicejskiego”. W liście do swoich wiernych w roku 325 Euzediusz twierdzi, że to był Symbol, według którego sam otrzymał chrzest. W tym symbolu rozbudowana jest również część dotycząca Chrystusa.

6. Symbol Epifaniusza (374)

Epifaniusz, biskup Salaminy na Cyprze (ok. 315--403), ubolewał nad brakami Symbolu nicejskiego. Dodał komentarz do Symbolu, uzupełniając naukę o Duchu Świętym i zwalczając szerzący się apolinaryzm. U bp. Epifaniusza jest położony nacisk na „doskonałość” człowieczeństwa w Chrystusie.

7. Wyznanie wiary św. Hieronima (ok. 380)

Symbol mógł służyć za wzór w wyznaniu wiary I Synodu w Toledo. Wykazuje on strukturę bardzo prostą, wzorowaną na wykładach Objawienia, dzieląc prawdy wiary na zakresy „teologii” - dotyczące Trójcy Świętej i „ekonomii” - dotyczące działania Jezusa Chrystusa.

8. Symbol „Quicumque” zwany „atanazjańskim” (450-500)

Nazwany jest „Quicumque” od pierwszego słowa. Cytuje się go jeszcze często jako „Symbolum athanasianum”. Aż do XVII wieku przypisywany był św. Atanazemu (zm. 372), powstał po Soborze Konstantynopolskim (381) i jest pochodzenia łacińskiego. Niektórzy przypisują go św. Ambrożemu. Nacisk położony na dogmaty chrystologiczne wykazuje, że jest uzywany w walce z nestorianizmem (po 431r.). Po raz pierwszy zacytował go Cezary z Arles (zm. 542), ale użyte wyrażenia były już przestarzałe w początkach VI wieku. Można więc pozostawić opinię, że Symbol, „atanazjański” powstał między rokiem 450 a 500.

8. Komentarz do Symbolu wiary wg św. Augustyna (VI wiek)

Jest to parafraza Składu apostolskiego, która mogła powstać dopiero w VI w. ale wyrażenia są zapożyczone z kazań św. Augustyna (zm. 430).

9. Symbol toledański (675)

Jest to jedyny dokument, który został po XI synodzie w Toledo (675). Podaje on streszczenie całej nauki katolickiej z poprzednich wieków w zwykłym wówczas podziale na „teologię” (o Trójcy Świętej) i „ekonomię” (dzieło zbawienia: Wcielenie i Odkupienie). Można powiedzieć, że tym Symbolem zamyka się okres teologii patrystycznej na Zachodzie.

ks. Arkadiusz Rakoczy

Ciąg dalszy 4 września