Podział pierwotny i wtórny

Dochód społeczny ulega podziałowi. Można mówić o dwóch stopniach jego podziału: o podziale pierwotnym i wtórnym, zwanym redystrybucją.

A. Podział pierwotny dochodu społecznego dokonywany jest przez przedsiębiorcę jako organizatora życia gospodarczego. Jest on uwarunkowany szeregiem czynników wywierających wpływ na sytuację przedsiębiorstwa. Należą do nich: sytuacja na rynku towarowym, wysokość stopy procentowej, stan zatrudnienia, działalność związków zawodowych, polityka zagraniczna państwa itp. Dokonywany jest przez przedsiębiorstwo, które wypłaca pracownikom wynagrodzenie w formie płacy roboczej i pensji pracowników umysłowych.

B. Redystrybucja związana jest z nierównością dochodów. Kościół wyraził swoje stanowisko w kwestii nierówności dochodów przy okazji nauki o wolnych dochodach. Za takie uznaje się tę część dochodu czystego, która pozostaje człowiekowi po zaspokojeniu potrzeb związanych z utrzymaniem życia na poziomie konieczności i przyzwoitości stanu. Człowiek nie ma pełnej swobody w ich używaniu. Przeciwnie, zarówno Pismo Święte jak i Ojcowie Kościoła bardzo stanowczo uczą, że na bogaczach spoczywa poważny obowiązek praktykowania jałmużny, dobroczynności i wspaniałomyślności (Pius XI, Quadragesimo anno, 50).

Są różne sposoby przeprowadzenia redystrybucji nierównych dochodów przez państwo: na płaszczyźnie funkcjonalnego podziału dochodu społecznego (kontrolując płace, ustalając płacę minimalną, podtrzymując ceny produktów rolniczych, kontrolując stopę procentową); na płaszczyźnie osobowego podziału dochodu społecznego - poprzez politykę społeczną (ubezpieczenia społeczne, zapomogi dla bezrobotnych, zapomogi dla starców, pomoc mieszkaniowa), politykę finansową (np. stosowanie silnej progresji podatkowej przy wysokich dochodach) i przez wydatki publiczne (subwencje dla słabszych gospodarczo regionów, budowa szkół, szpitali itp.). Niekiedy są to ogromne części całości dochodu. Przykładem takich działań może być Szwecja, która w rekordowym - 1992 roku - na sektor publiczny przeznaczyła 71% całkowitego dochodu społecznego.

Skuteczność redystrybucji i rozchód narodowy

Aby redystrybucja była skuteczna, powinna spełniać następujące warunki: nie może się łączyć z przyjęciem zasady systematycznej równości (egalitaryzmu), ponieważ pewien stopień nierówności jest warunkiem postępu gospodarczego; powinna polegać na efektywnym przeniesieniu siły nabywczej, a nie na rozwiązaniach inflacyjnych; środki redystrybucji powinny być racjonalnie zastosowane, by jej ciężary były potrącane od zysku, a nie doliczane do kosztów produkcji.

Działalność produkcyjna czynników gospodarczych jest źródłem dóbr i usług tworzących produkt narodowy. W zamian za podjęcie działalności produkcyjnej czynnikom gospodarczym przypadają dochody funkcjonalne (płaca, procent, zysk), które z kolei ulegają redystrybucji w społeczności na rzecz celów podziału osobowego. Są one z kolei wydatkowane na cele konsumpcyjne lub inwestycyjne (prywatne lub publiczne).

Wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne razem wzięte stanowią rozchód narodowy. Dochód narodowy może więc być rozpatrywany w różnych fazach: jako produkt narodowy w fazie produkcyjnej; jako dochód narodowy w znaczeniu ścisłym, czyli w fazie podziału; jako rozchód narodowy w fazie wydatkowania.

Zaspokojenie potrzeb społeczeństwa

Produkt narodowy, dochód i rozchód narodowy są sobie równe, jeśli spełnione są następujące warunki: wydatki pochodzą tylko z dochodów tego samego okresu; cały dochód okresu jest wydatkowany; cały produkt okresu jest sprzedany; produkt sprzedany wyprodukowany był w tym samym okresie. W temacie dochodu społecznego generalną jest zasada, że jego celem jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.

Ojcowie Soboru Watykańskiego II w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym (Gaudium et spes), pouczają: W pełni odpowiadają naturze ludzkiej takie struktury prawno-polityczne, które by zawsze i coraz lepiej dawały wszystkim obywatelom bez żadnej dyskryminacji skuteczną możliwość swobodnego i czynnego udziału w uchwalaniu zarówno podstaw prawnych wspólnoty politycznej, jak i w zarządzaniu państwem, w określaniu pola działania i celów różnych instytucji oraz w wyborze władz (nr 75).

ks. Andrzej Zwoliński