Za jego początek uważa się wydaną w 1781 r. „Krytykę czystego rozumu” (Kritik der reinen Vernunft) – główne dzieło filozofa. Na jego podstawie powstawały kolejne realizujące projekt tzw. filozofii krytycznej lub transcendentalnej.

 

Zadaniem nowej filozofii było zbudowanie warunków możliwości prawomocnego poznania. W dziele tym Kant poddał krytyce zdolność postrzegania zmysłowego twierdząc, że rzeczy same w sobie (noumeny) wbrew klasycznej metafizyce są niedostępne doświadczeniom, a przez to niepoznawalne. Człowiek poznaje tylko rzeczy zmysłowe – fenomeny.

 

Z tej myśli zrodziło się pytanie: jak na podstawie doświadczenia można orzekać o rzeczach samych w sobie, skoro nie możemy ich bezpośrednio doświadczyć. Aby dać no to pytanie odpowiedź Immanuel Kant przeprowadził dwojaki podział sądów:  uzyskane na podstawie doświadczenia (empiryczne, a posteriori) oraz  niezależne od niego (a priori) oraz na sądy analityczne (uwyraźniają treść) i syntetyczne (które poszerzają wiedzę). Podziały te połączył ze sobą uzyskując takie rodzaje sądów: analityczne a priori, syntetyczne a posteriori i syntetyczne a priori. O ile sądy analityczne a priori oraz syntetyczne a posteriori są łatwe do zrozumienia to istotne było wytłumaczenie sądów syntetycznych a priori.

 

Kant tłumaczył to tym, że nie całe poznanie pochodzi od doświadczenia empirycznego, ale wiedza pochodzi też od umysłu, który owe doświadczenia przetwarza. Trzeba, zatem zbadać podmiotowe warunki poznania naukowego – dokonać analizy umysłu tzn. że umysł podmiotu nie jest tylko lustrem, nie jest bierny ale syntetyzuje wrażenia tworząc z nich jednolity obraz przedmiotu. Ową analizę nazywa transcendentalną, gdyż przekracza ona uwarunkowania empiryczne i odwołuje się do czystego rozumu

 

Krytyczna analiza struktury czystego rozumu ma stanowić wg Kanta podstawę do budowy właściwej metafizyki, którą sam dzieli na:
a) metafizykę rozumu teoretycznego, czyli metafizykę przyrody,
b) metafizykę rozumu praktycznego, czyli metafizykę moralności.

 

3. Dalsze poglądy filozoficzne

 

 

Do centralnych problemów teoretycznej filozofii Kanta należał także problem istnienia Boga. W swojej rozprawie „Jedyna możliwa podstawa dla dowodu na istnienie Boga” („Der einzige mögliche Beweisgrund zu einer Demonstration des Daseins Gottes) wykazał niewystarczalność tradycyjnych dowodów istnienia Boga i powiedział, że nie posiadamy żadnej wiedzy teoretycznej na Jego temat. (Krytykował także teologię racjonalną, kwestionując propagowane przez szkołę leibnizjańsko-wolfiańską dowody na istnienie Boga: ontologiczny, wywodzący istnienie Boga z Jego istoty oraz kosmologiczny, dowodzący konieczności istnienia Boga z faktu istnienia wszechświata, uznał za rezultat błędu logicznego, czyli pomieszania wniosków z przesłankami). Sam zaproponował zatem własny dowód, który odwołuje się do pojęcia podstawy realnej. Wychodzi on od stwierdzenia, że wszelka możliwość zakłada coś rzeczywistego, coś co realnie istnieje. Istnieje zatem taka rzeczywistość (podstawa realna), której zniesienie pociągałoby za sobą unicestwienie wszelkiej rzeczy, nawet myślenia. Świat nie jest jednak nicością, jest rzeczywisty zatem podstawa realna musi istnieć. Człowiek powinien ze względów moralnych postępować tak, jak gdyby Bóg był stwórcą świata, choć prawo moralne może być oparte jedynie na rozumie i zachowuje ważność, nawet gdyby nie było Boga. Samo jednak przestrzeganie prawa moralnego nie zapewnia człowiekowi szczęścia i nie daje odpowiedzi na pytanie o cel i sens jego życia. Pozostawiony samemu sobie, może on zwątpić w znaczenie prawa, które nie rozwiązuje jego żywotnych problemów i dlatego Kant twierdzi, że istnienie Boga jest warunkiem tożsamości człowieka jako skończonej istoty rozumnej.

 

 

W swoim traktacie „Religia w obrębie samego rozumu” („Die Religion innerhalb der Grenzen der bloflen Vernunf”)  stwierdził, że najważniejszym i z niczym nieporównywalnym celem religii jest wzmacnianie w człowieku - rozdwojonym między skłonnością a obowiązkiem - moralnej predyspozycji do dobra. Celu jakim jest dobro nie powinny przesłaniać  jakiekolwiek działania instytucjonalne, akty religijności, sprowadzające się wyłącznie do kultu bądź do uznawania treści dogmatycznych. Wszelkie religie pozytywne (objawione, historyczne) traktował Kant jako środek wychowujący ludzi do czystej religii rozumu, która przedstawia obowiązki moralne jako Boskie przykazania.