Śledząc historię Polski, nietrudno zauważyć, że Kościół katolicki zawsze był związany z dziejami Narodu. Nigdy nie opuścił synów i córek Matki Polski.

Szczególnie można to odczytać w życiu dwóch wybitnych hierarchów Kościoła katolickiego - abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego i Stefana kard. Wyszyńskiego zwanego Prymasem Tysiąclecia. Obaj żyli w różnych czasach - trudnych dziejowo, politycznie i historycznie. Abp. Felińskiemu przyszło żyć w XIX w. (1822-1895), a kard. Wyszyńskiemu - w XX w.(1901-1981). Nicią łączącą tych wybitnych pasterzy jest to, że obaj zasiadali na stolicy arcybiskupów warszawskich. A zdecydowaną ich cechą wspólną - nieustępliwość wobec presji władz okupacyjnych wyrażona słowami non possumus.

By strzec praw Kościoła

Jako pierwszy użył ich św. Zygmunt Feliński, który w tamtym czasie od zaledwie 16 miesięcy sprawował posługę arcybiskupa warszawskiego. 15 marca 1863 r. napisał memoriał do cara Aleksandra II, stając w obronie rodaków poddanych represjom za Powstanie Styczniowe. Odpowiedzią na ten protest było zesłanie na 20 lat do Jarosławia nad Wołgą.

Opuszczając na zawsze diecezję i Polskę, jako wygnaniec zostawił rodakom swoisty testament: "Strzeżcie praw Kościoła świętego. Pilnujcie gorliwie świętej wiary waszej. Przeciwnościami się nie zrażajcie. Miejcie Pana Boga w pamięci i w sercu. Jeżeli was by kto namawiał do takiego czynu, którego popełnić się nie godzi bez uchybienia prawom Bożym i prawom Kościoła, odpowiadajcie każdy non possumus, odpowiadajcie wszyscy non possumus" (13.06.1863 r.).

Słowa non possumus zostały wypowiedziane z mocą po 90 latach również przez innego pasterza archidiecezji warszawskiej - Stefana kard. Wyszyńskiego. Zapłacił za nie czasem trzyletniego więzienia. Były one reakcją na łamanie przez komunistyczne władze porozumienia zawartego 14 kwietnia 1950 r. pomiędzy przedstawicielami kierownictwa partyjnego Polski Ludowej a Kościołem katolickim w Polsce reprezentowanym przez prymasa Wyszyńskiego. Porozumienie to było niejako wymuszone przez rząd, który od 1949 r. stosował stalinowskie represje wobec wierzących i instytucji Kościoła w Polsce. Rozpoczęły się one 14 marca 1949 r. od oświadczenia w sprawie stosunku nowej władzy ludowej do Kościoła katolickiego. Głównym ich celem było doprowadzenie do podziałów w szeregach duchowieństwa i przedstawienia w negatywnym świetle Episkopatu.

Ukrócić represje

Już 5 sierpnia 1949 r. władze państwowe wydały dekret o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych. Niespełna pół roku później zlikwidowały dobroczynną organizację Caritas, przejmując jej majątek i misję. Nie wolno również zapomnieć o indywidualnych represjach wobec licznych duchownych, jak choćby o politycznym bestialskim morderstwie ks. Jana Szczepańskiego z parafii Brzeźnica Bychawska w diecezji lubelskiej, którego ciało odnaleziono w nurtach Wieprza.

Reakcją na działania komunistów był list z 16 lutego 1950 r. wystosowany do Bolesława Bieruta przez prymasa Stefana Wyszyńskiego i abp. Adama Stefana Sapiehę z Krakowa. W odpowiedzi władze wydały komunikat oskarżający hierarchów o wrogość wobec Polski Ludowej. Chcąc ukrócić dalsze represje i widmo zupełnego zniszczenia Kościoła katolickiego w Ojczyźnie, Episkopat przy wielu wątpliwościach i zastrzeżeniach postanowił zawrzeć 14 kwietnia 1950 r. Porozumienie Państwo-Kościół. Podpisali je minister administracji publicznej Władysław Wolski, wiceminister obrony narodowej Edward Ochab i poseł na Sejm Ustawodawczy Franciszek Mazur, a ze strony Episkopatu - bp Zygmunt Choromański, bp łódzki Michał Klepacz i bp płocki Tadeusz Paweł Zakrzewski. To na zaledwie trzy lata uspokoiło napięte stosunki między państwem a Kościołem w Polsce.

Cierpieć za sprawę Chrystusa

Jednak już w maju 1953 r. prymas Wyszyński przesłał prezydentowi Bierutowi memoriał protestacyjny wobec ataków na Kościół katolicki i różnorakich prób podporządkowania go władzom komunistycznym. W liście protestacyjnym biskupi polscy stwierdzili: "A gdyby zdarzyć się miało, że czynniki zewnętrzne będą nam uniemożliwiały powoływanie na stanowiska duchowne ludzi właściwych i kompetentnych, jesteśmy zdecydowani nie obsadzać ich raczej wcale, niż oddawać religijne rządy dusz w ręce niegodne. (…) Podobnie, gdyby postawiono nas wobec alternatywy: albo poddanie jurysdykcji kościelnej, albo osobista ofiara - wahać się nie będziemy. Pójdziemy za głosem apostolskiego naszego powołania i kapłańskiego sumienia, idąc z wewnętrznym spokojem i świadomością, że do prześladowania nie daliśmy najmniejszego powodu, że cierpienie staje się naszym udziałem nie za co innego, tylko za sprawę Chrystusa i Chrystusowego Kościoła. Rzeczy Bożych na ołtarzach cesarza składać nam nie wolno. Non possumus!".

Dwaj pasterze, dwie rzeczywistości polityczne, dwaj Polacy, dwaj mężowie stanu i dwaj święci. Obaj nie wahali się cierpieć za swoje non possumus - dziś to oni błyszczą w panteonie chwały!

ks. dr Robert Ogrodnik
Różaniec 9 (831) wrzesień 2021