– Tak, kolejnym elementem, gdzie te dwa nurty się na siebie nałożyły, jest kolędowanie. Mamy oczywiście typowo chrześcijańskie motywy wywodzące się z misteriów średniowiecznych, np. chodzenie z Maryjką, z Trzema Królami, z Herodem. Kolędnicy inscenizują apokryficzną opowieść. W momencie, kiedy wkradło się tam zbyt wiele elementów świeckich, zostały one przez Kościół zakazane i trafiły na wieś, gdzie często trwają do dzisiaj. A obok tych apokryficznych wątków, czerpiących inspirację z Ewangelii, występują maszkary zwierzęce: turoń, koza, bocian, niedźwiedź – bardzo stare symbole siły, płodności, sił witalnych, które w tym krytycznym momencie zanikania słońca należało z powrotem przywołać odpowiednim obrzędem, żeby cały cykl powrócił. W efekcie dało to grupy kolędnicze, gdzie turoniowi towarzyszy gwiazda, gdzie grupom inscenizującym historię upadku pierwszego człowieka w Raju towarzyszą przebierańcy z kozą itd.

 

 

– Kolędowanie, które w czasach komunizmu przycichło, a w niektórych regionach totalnie zanikło, w tej chwili przeżywa swój renesans. Nie dość, że się kolęduje, to jeszcze często dba się o powrót do tradycyjnego kolędowania, do tradycyjnych strojów. Tak jest np. na Podtatrzu, w Beskidach, w regionie krakowskim, w Polsce północnej, północno-wschodniej. Ważna rolę odegrały konkursy na grupy kolędnicze, a istnieje szereg takich przeglądów, które zmuszają i szkoły, i domy kultury do sięgnięcia do źródeł.

 

 

– Łamanie się opłatkiem, zostawianie pustego miejsca dla wędrowca, kolędowanie... Jak Polska długa i szeroka, wciąż ubiera się choinkę. Oczywiście, najczęściej jest to choinka sztuczna, ale chociażby gałązkę żywą, z prawdziwego drzewa kładzie się na stole. W dalszym ciągu w całej Polsce przestrzega się tradycyjnych potraw wigilijnych.

 

 

– Potrawy były bardzo zróżnicowane. Każdy region miał swój zestaw. Obecnie następuje unifikacja, ale pewne rzeczy pozostają, np. na Śląsku taką charakterystyczną potrawą były tzw. makówki, sporządzane z rozmoczonej bułki, maku i rodzynek. We wschodniej części Polski przyrządzano kutię – potrawę z rodzynek, orzechów, migdałów, ugotowanej pszenicy i naturalnie... maku.
Kutia w obrzędowości ludowej była potrawą podawaną na stypach i spożywaną na mogiłach w Dniu Zmarłych. Symbolika zaduszna jest tu bardzo wyraźna. W Krakowskiem taką tradycyjną potrawą (oprócz obowiązującego postnego żuru lub zupy grzybowej) były kluski z makiem (znów mamy mak!), w górach zaś był głównie żur, zupa grzybowa. Powszechne były kompoty z suszonych owoców. Zasada zestawu potraw wigilijnych: powinno sporządzać się je ze wszystkiego, co rodzi się w polu, lesie i na łące.

 

 

– W różnych regionach było różnie. W środowisku miejskim, dworskim – 12, jak apostołów, bo taka jest ich symbolika. W rejonach bardzo biednych ograniczano się do 3–4 potraw. Wieś polska w ogóle nie znała ryby jako potrawy wigilijnej. Karp ma rodowód dworsko-mieszczański. Zdecydowanie zachowywano ścisły post – tutaj nie było żartów. Wigilia na wsiach jeszcze do dzisiaj w wielu regionach jest dniem, gdy się właściwie nic od rana nie je do wieczerzy, a i ta jest postna, mimo że ostatnio Kościół dozwala spożywać podczas niej mięso. Sądzę, że jeszcze przez wiele lat ludzie przywiązani do tradycji dalej będą spożywać postne potrawy.

 

 

– To polski zwyczaj, ale idea opłatka jest ponad podziałami narodowymi. Przecież jest to nawiązanie do Hostii. Opłatek, którym ludzie dzielą się jak chlebem – dla podkreślenia wspólnoty, a jednocześnie tego, że Chrystus przychodzi, by zbawić ludzi. Bardzo stare są korzenie tej opowieści o chlebie...
Chleb – symbol Eucharystii, ciała Pańskiego. Właściwie znany był już w średniowieczu. Zanim pojawił się opłatek, na wsiach aż do początków XX wieku łamano się chlebem. W wielu regionach, np. na Podtatrzu jeszcze do niedawna, a w niektórych domach do dzisiaj, opłatki umieszcza się w wydrążonej piętce chleba, do której wlewa się miód, symbol rajskiej słodyczy.

 

 

– Przystrajanie mieszkań na święta ma również stare tradycje. W wielu regionach nie tylko Polski, ale również Europy, zwłaszcza środkowej i wschodniej, izbę przystrajało się zbożem. Był to snop zboża, były to gwiazdy robione ze słomy. Zboże jest symbolem życia.
Bardzo dużo symboliki związanej z Bożym Narodzeniem ma charakter„solarny”, czyli wiąże  się ze słońcem, bo słońce umiera i trzeba je ratować, by wróciło, a my z nim. Stąd szereg symboli – choćby słynne światy, czyli kule wyklejane z opłatków i wieszane u stropu, potem na choinkach i podłaźnikach. To po prostu symbole słońca, bo słońce jest okrągłe.