Naturalne i niezbywalne prawo każdej osoby ludzkiej do małżeństwa zostało ujęte w Kodeksie Prawa Kanonicznego [odtąd: KPK] i Kodeksie Kanonów Kościołów Wschodnich [odtąd: KKKW] zapisem: „Małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania” (KPK, kan. 1058; KKKW, kan. 778). Pomimo iż małżeństwo cieszy się przychylnością prawa (KPK, kan. 1060; KKKW, kan. 779 ) z KPK, kan. 1058 i KKKW, kan. 778 wynika, że zarówno naturalne prawo każdego człowieka do małżeństwa, jak i prawo chrześcijanina do sakramentu małżeństwa mogą być w wyjątkowych sytuacjach poddane ograniczeniom. Tymi wyjątkowymi sytuacjami ograniczającymi prawo do ważnego zawarcia małżeństwa są przeszkody małżeńskie.

 

Przeszkoda małżeńska jest okolicznością, która na mocy prawa Bożego lub ludzkiego (kościelnego) przeszkadza w ważnym zawarciu małżeństwa. W świetle przepisów prawa kanonicznego jedną z trzech okoliczności (oprócz wad i braków odnoszących się do zgody małżeńskiej; oraz braków dotyczących formy kanonicznej) powodujących nieważność małżeństwa jest istnienie w chwili zawierania go przeszkody zrywającej – dotyczącej osoby zamierzającej zawrzeć małżeństwo - od której nie uzyskano dyspensy. Sprawie poszczególnych przeszkód zrywających, czyli powodujących nieważność małżeństwa, bez względu na to, czy są one pochodzenia Bożego, czy kościelnego w KPK poświęcono dwanaście kanonów (1083-1094), natomiast w KKKW zapisano ich trzynaście (800-812). Równocześnie w KPK i KKKW zostały wyliczone następujące przeszkody: 1) wieku; 2) impotencji; 3) węzła małżeńskiego; 4) różności religii; 5) święceń; 6) publicznego ślubu czystości; 7) uprowadzenia; 8) występku; 9) pokrewieństwa; 10) powinowactwa; 11) przyzwoitości publicznej; 12) pokrewieństwa prawnego; natomiast w KKKW występuje jeszcze 13) pokrewieństwa duchowego.

 

PRZESZKODA WIEKU wiąże się z wymaganiem od nupturientów wystarczającej dojrzałości fizycznej i psychicznej, uzdalniającej do pożycia małżeńskiego oraz do uświadamiania sobie w wystarczający sposób praw i obowiązków dotyczących małżeństwa i rodziny. Przepisy kanoniczne dotyczące wiernych na całej kuli ziemskiej wymagają stosunkowo niskiego wieku do ważnego zawarcia małżeństwa: dla mężczyzn ukończenia 16. roku życia i dla kobiet ukończenia 14. roku życia (KPK, kan. 1083 § 1; KKKW, kan. 800 § 1). Jest to przeszkoda ustanowiona przez Kościół. Prawo natury do zawarcia małżeństwa wymaga jedynie, aby osoba zawierająca małżeństwo była zdolna do wyrażenia zgody małżeńskiej, aby miała zrozumienie, czym jest małżeństwo. Przeszkoda ta posiada charakter czasowy i ustaje z chwilą osiągnięcia określonego przez prawo wieku. Konferencja Episkopatu poszczególnego kraju na podstawie KPK, kan. 1083 § 2 ma prawo ustalić wyższy wiek do godziwego zawarcia małżeństwa. Konferencja Episkopatu Polski określiła minimum wieku do zawarcia małżeństwa tak dla mężczyzny, jak i kobiety - ukończone 18 lat.

 

NIEMOC PŁCIOWA (impotencja) powodująca nieważność małżeństwa polega na niezdolności uprzedniej, trwałej, absolutnej lub względnej dokonania stosunku małżeńskiego (KPK, kan. 1084 § 1; KKKW, kan. 801). Niemoc uprzednia - zaistniała przed ślubem; trwała - w zasadzie jest nieuleczalna, na drodze powszechnie dostępnych środków; absolutna (bezwzględna) – w stosunku do wszystkich kobiet czy mężczyzn; względna (relatywna) - odnosi się do konkretnej osoby; pewna - jest podstawą do zabronienia małżeństwa lub do orzeczenia jego nieważności; wątpliwa - nie stanowi przeszkody do zawarcia małżeństwa zarówno wtedy, gdy wątpliwość jest prawna, jak i faktyczna (KPK, kan. 1084 § 2), nie stanowi podstawy do orzeczenia nieważności małżeństwa (KPK, kan. 1060; KKKW, kan. 801 § 2). Podstawą istnienia przeszkody impotencji jest prawo Boże naturalne. Niepłodność - przy zachowaniu zdolności do współżycia małżeńskiego - nie jest ani przeszkodą do zawarcia małżeństwa, ani przyczyną do orzeczenia jego nieważności (KPK, kan. 1084 § 3; KKKW, kan. 801 § 3).