Od kamyka i ziarnka...

Modlitwa różańcowa ma bardzo długą historią, mimo iż jego dzisiejsza forma pojawiła się dopiero w II połowie XV wieku. Sozomenos, historyk Kościoła z V wieku, stwierdził, że pierwsi chrześcijanie dla łatwiejszego zapamiętania liczby wyznaczonych sobie ustnych modlitw liczyli je na palcach, a następnie odkładali małe kamyki lub ziarnka. Podobnie czynili już wcześniej hindusi przy recytacji własnych modlitw, gdy dbając o stałą liczbę ich odmówienia pomagali sobie odkładaniem kamieni, gałązek lub nacinaniem kory drzew. Wspomniany zwyczaj praktykowali również chrześcijanie w pierwszych wiekach w odniesieniu do modlitwy Ojcze nasz. Wypada w tym miejscu podkreślić, że powtarzalna forma modlitwy nie jest wynalazkiem chrześcijaństwa. Taki bowiem sposób znany był już znacznie wcześniej w innych religiach, co wskazuje na jego uniwersalny charakter, obejmujący ludzi różnych epok, cywilizacji, kultur i religii.

Na ukształtowanie się Różańca w dzisiejszej formie miało wpływ spopularyzowanie w XII wieku modlitwy Ave Maria oraz zwyczaj, wprowadzony prawdopodobnie już przez św. Benedykta w odniesieniu do braci zakonnych, odmawiania 150 razy Modlitwy Pańskiej zastępczo wobec praktyki recytowania 150 psalmów, stanowiących najważniejszą część Liturgii Godzin. Z czasem zakonnicy recytowali po 50 Ojcze nasz, a od XII wieku Zdrowaś Maryjo. Modlitwę tę zwano Psałterzem Dziewicy Maryi, ponieważ recytowano ją w łączności z Liturgią Godzin.

Na dalszy rozwój Różańca miał wpływ św. Dominik (zm. 1460), który przez tzw. clausulae, których ułożył 50 (np. Jezus, „który był kuszony przez diabła”; Jezus, „który umył uczniom nogi”), nadał modlitwie różańcowej bardziej biblijny charakter. Dominikanie z Kolonii ze wspomnianych clausul wybrali 15 i ułożyli wezwania tajemnic różańcowych, a dominikanin Alain de la Roche (zm. 1475) ustalił obowiązującą do 2002 roku formę odmawiania Różańca, wprowadzając liczbę 150 Zdrowaś Maryjo, które podzielił na dziesiątki przeplatane modlitwą Ojcze nasz. Od tego czasu Różaniec składał się z paciorków ułożonych w 15 dziesiątek.

Papież Jan Paweł II listem apostolskim „Rosarium Virginis Mariae” z 2002 roku wprowadził do modlitwy różańcowej tajemnice światła, pragnąc ukazać wspólnocie chrześcijańskiej pięć znamiennych momentów z okresu publicznej działalności Pana Jezusa.

***

Papież Paweł VI w Adhortacji apostolskiej „Marialis cultus” napisał: „Różaniec jest wprawdzie wzniosłym rodzajem modlitwy, jednak chrześcijanin winien czuć się w stosunku do niego wewnętrznie wolny. Ze wszech miar wypada, by do jego odmawiania spokojnie i w sposób właściwy był on pociągany raczej wewnętrznym pięknem tej modlitwy” (nr 55).

Ojciec Święty Jan Paweł II w Liście apostolskim „Rosarium Virginis Mariae” zauważył, że istnieją różne formy odmawiania Różańca oraz rozpoczynania i kończenia tej modlitwy. W ostatnim czasie najczęściej przyjmuje się, że przy krzyżyku odmawiane jest Credo, na pierwszym paciorku Ojcze nasz, na trzech kolejnych Zdrowaś Maryjo, po których odmawia się Chwała Ojcu. Na ostatnim z paciorków odmawia się Ojcze nasz wprowadzające do I tajemnicy Różańca.

Zbiór najstarszych modlitw Kościoła

Odmawianie poszczególnych tajemnic modlitwy różańcowej opiera się na najstarszych i najcenniejszych modlitwach Kościoła: Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo.

Modlitwa Ave Maria, powtarzana 50 razy w Różańcu, zakorzeniona jest w Biblii, albowiem przywołuje słowa pozdrowienia Anioła Gabriela, wypowiedziane w czasie zwiastowania i pozdrowienie św. Elżbiety, skierowane do brzemiennej Maryi w czasie nawiedzenia. Druga część Pozdrowienia Anielskiego zawiera zakończenie wypracowane w średniowieczu przez Kościół. Pojawia się ono dopiero w XV-wiecznych źródłach. Obecne brzmienie tej modlitwy ustalił papież Pius V w 1568 roku.

W Różańcu odmawia się również modlitwę Ojcze nasz, którą Pan Jezus wskazał w Kazaniu na Górze (Mt 6,9-13). Każdą dziesiątkę kończy modlitwa Chwała Ojcu, wysławiająca Boga w Trójcy Świętej Jedynego, któremu należy się chwała, cześć i uwielbienie.