W Wielki Piątek na miejscu ukrzyżowania następuje symboliczne zdjęcie figury Chrystusa z krzyża i złożenie do grobu.

– mówi o. prof. Narcyz Stanisław Klimas, franciszkanin z Kustodii Ziemi Świętej oraz wykładowca historii Kościoła, w rozmowie z Barbarą Stefańską

Ojciec od 34 lat mieszka w Jerozolimie. Jak przeżywa się Triduum Paschalne w takim miejscu?

Przebywanie w miejscach męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa pozwala uświadomić sobie, że to wszystko naprawdę się wydarzyło, co ułatwia głębokie duchowe przeżycie Triduum i Wielkanocy.

Zacznijmy od Wielkiego Czwartku. Czy w Wieczerniku, należącym do Żydów, są odprawiane nabożeństwa chrześcijańskie?

Nie można tam sprawować Eucharystii. Natomiast zawsze po południu w Wielki Czwartek w Wieczerniku odbywają się uroczyste modlitwy, rodzaj nieszporów. A potem – od kilku lat – kustosz Ziemi Świętej [przełożony franciszkańskiej Kustodii w Jerozolimie – przyp. red.] myje nogi najmłodszym ministrantom z parafii w Jerozolimie. Całe nabożeństwo: nieszpory i mycie nóg trwa około godziny.

Z kolei w bazylice Bożego Grobu sprawowana jest rano Msza Krzyżma z poświęceniem olei świętych oraz Msza Wieczerzy Pańskiej. Wszystko odbywa się razem ze względu na status quo bazyliki, czyli podział pomiędzy różne wyznania, z czego wynika ograniczony czas do dyspozycji katolików. Łaciński patriarcha Jerozolimy umywa nogi sześciu najmłodszym klerykom seminarium diecezjalnego w Jerozolimie.

Po ostatniej wieczerzy Jezus udał się do Ogrodu Oliwnego…

W Getsemani w czwartek wieczorem odbywa się jedna z piękniejszych uroczystości w Ziemi Świętej – Godzina Święta, czyli czuwanie z Chrystusem: modlitwy, urywki Ewangelii, śpiewy w różnych językach. To robi niesamowite wrażenie. Już schodząc od Bramy Lwów (Bramy Świętego Szczepana), znajdującej się od wschodniej strony miasta, z daleka można zauważyć pięknie podświetlony Ogród Oliwny. A w kościele Konania, znajdującym się obok ogrodu Getsemani, na skale agonii rozrzucone są płatki róż, symbolizujące krople krwawego potu Jezusa. Później ludzie zabierają ze sobą te płatki.

Po Godzinie Świętej od kilku lat skauci z parafii z Jerozolimy oświetlają pochodniami drogę przez Dolinę Cedronu aż do kościoła św. Piotra in Gallicantu, gdzie Piotr zaparł się Chrystusa. Kto chce, idzie jeszcze do tej świątyni, która tego dnia jest otwarta do północy.

Jak wygląda droga krzyżowa w Wielki Piątek?

Ze względu na obecność wielu wyznań droga krzyżowa ulicami Starego Miasta, czyli tam, gdzie szedł Jezus, jest odprawiana przed południem; kończy się po 12.

Czy sklepy są wtedy otwarte, tak jak w zwykły dzień?

Jak zawsze. Ale można pięknie przeżyć to nabożeństwo, myśląc, że kiedy Jezus szedł tą drogą, wyśmiewano Go, opluwano. Podobnie jest dzisiaj, nieraz naśmiewają się z nas różni ludzie – muzułmanie czy żydzi. Wciągają do sklepów, żeby coś kupić, nie zważając na to, że się modlimy. Jezus podobnie przeszedł wśród tłumu. Mimo wszystko można się skupić i modlić.

W piątek także parafia rzymskokatolicka organizuje swoją drogę krzyżową w języku arabskim. Niosą duży krzyż ulicami miasta, naprawdę ich widać i słychać. Manifestują swoją wiarę; pokazują, że chrześcijanie są obecni w Jerozolimie.

Co dzieje się przy Golgocie, która znajduje się wewnątrz bazyliki Grobu Świętego?

W Wielki Piątek już rano odbywa się adoracja Najświętszego Krzyża. Wieczorem ma miejsce najpiękniejsza uroczystość w ciągu roku. O godzinie 20 odbywa się procesja pogrzebu Chrystusa, czytane są Ewangelie w przeróżnych językach. Wychodzi się na Golgotę, gdzie odśpiewuje się Ewangelię po łacinie. Potem następuje symboliczne zdjęcie figury Chrystusa z krzyża. Celebrans wchodzi na szybę pancerną nad miejscem ukrzyżowania, panuje absolutna cisza, słychać tylko stuk młotka, gdyż wybijane są gwoździe, którymi ciało Jezusa przymocowane było do krzyża. Ludzie są wzruszeni, uświadamiają sobie, że to rzeczywiście stało się w tym miejscu. Potem figura zostaje włożona do całunu, namaszczona olejkami, złożona w grobie.

To jest takie najbardziej bezpośrednie, autentyczne przeżycie, odnosi się do wydarzeń, które tam się dokonały, a są przedstawione za pomocą figurki Jezusa.

Czy po złożeniu do grobu adoruje się Najświętszy Sakrament, jak w Polsce?

Drzwi do Bożego Grobu są zamknięte, gdyż różne wyznania sprawują tam liturgię.

Natomiast już w sobotę rano następuje uroczysta Wigilia Paschy i odśpiewanie radosnego Exsultetu o zmartwychwstaniu. Normalnie ma to miejsce w czasie wieczornej liturgii Wielkiej Soboty, ale w bazylice Grobu Bożego po południu swoje uroczystości zaczynają prawosławni, stąd to przesunięcie. Tak zostało ustalone w 1852 r. i pozostało do dziś. Tak zwane status quo.

Nie ma święconki?

Nie ma. Czasami pojedynczy turyści zagraniczni przynoszą pokarmy do poświęcenia, ale nie jest to tradycja tego regionu. Nie ma też dzielenia się jajkiem, które – podobnie jak bożonarodzeniowy opłatek – jest tradycją polską.

Jak świętuje się pierwszy i drugi dzień Wielkanocy?

Rano w Niedzielę Zmartwychwstania odprawiana jest Msza święta rezurekcyjna przed Bożym Grobem, a potem procesja rezurekcyjna trzy razy okrąża Boży Grób ze śpiewem „Alleluja”.

W poniedziałek uroczystości odbywają się w Emaus, gdzie Jezus ukazał się dwóm uczniom. Są różne tradycje, gdzie dokładnie znajdowało się biblijne Emaus. Nasi zakonnicy z Kustodii Ziemi Świętej mają specjalne pozwolenie na wjazd, więc udają się do Emaus Al-Kubajba, znajdującego się na terytoriach palestyńskich. Tam odbywa się Eucharystia, obiad, nieszpory, wystawienie Najświętszego Sakramentu.

Inna tradycja mówi, że Emaus znajdowało się w miejscu dzisiejszego Nikopolis. Niektórzy pielgrzymują pieszo z Jerozolimy do tej miejscowości, położonej w połowie drogi między Jerozolimą a Tel Awiwem.

Kto głównie uczestniczy w liturgiach Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy w Jerozolimie – ludność miejscowa czy turyści?

Są zarówno turyści, jak i miejscowi. Większość chrześcijan w Ziemi Świętej jest pochodzenia arabskiego, dlatego częściej wybierają oni nabożeństwa w języku arabskim. W bazylice Grobu Bożego uroczystości odbywają się w większości w języku łacińskim.

Jest też lokalna wspólnota rzymskokatolicka języka hebrajskiego, ale bardzo mała, około 400 osób. Mają swój kościół i uroczystości, raczej nie przychodzą do bazyliki.

Symbolem Wielkanocy są baranek, jajko, a ostatnio pojawia się coraz więcej zajęcy. Jak jest w Ziemi Świętej?

Baranki są, ale tam się używa raczej jajka, które zawsze symbolizuje nowe życie. Zajęcy nie ma.

A typowe potrawy świąteczne?

Tylko w okresie wielkanocnym w małych piekarniach na Starym Mieście Jerozolimy można kupić coś w rodzaju płaskich bułek z jajkiem w środku, bardzo smaczne, lekko słodkie. Jajka są też często malowane na różne kolory.

Zachęca Ojciec do odwiedzenia Jerozolimy i całej Ziemi Świętej?

Oczywiście, od 1 marca są otwarte granice, można bez problemu przyjeżdżać. Powoli zaczyna wracać ruch pielgrzymkowy. Przez dwa lata nie było praktycznie nikogo na Wielkanoc. Przebywanie w tych dniach na Golgocie i przy Bożym Grobie to wielkie przeżycie. Natomiast dla pielgrzymów trudnością mogą być inne tradycje niż te, do których są przyzwyczajeni.

Poza okresem wielkanocnym grupy z Polski przeważnie przyjeżdżają jako pielgrzymki. Jeśli się wybieramy, warto sprawdzić program, czy będzie ksiądz i codzienna Msza święta.

Rozmawiała Barbara Stefańska
Idziemy nr 16/2022