Ks. prof. Jerzy Wolny zwracał uwagę na jeszcze jedno bardzo interesujące zjawisko: w średniowiecznej Europie, w różnych miejscach niemal w tym samym czasie, następują te same procesy. Odrodzenie monastycyzmu w XI w. pojawia się jednocześnie w środkowej Italii, w greckich Meteorach, gdzieś na południu Francji i w Anglii. To zdumiewające, jak szybko przepływają informacje, w jakim tempie krążą idee. Z inicjatywy Ottona III trzy lata po śmierci św. Wojciecha, na rzymskiej wysepce Tiberina powstanie miejsce jego kultu (obecnie kościół św. Bartłomieja), a w nim najstarsze przedstawienie w rzeźbie świętego, do dziś zachowane. Inny przykład: jeśli spojrzymy na krzyże irlandzkie, zwane też celtyckimi, znajdziemy w nich niezwykłe podobieństwo do motywów zdobniczych z krzyży egipskich, koptyjskich.

 

 

No właśnie. Tymczasem oba monastycyzmy, irlandzki i egipski, są bardzo do siebie podobne, nawet w swym historycznym rozwoju. Wspomnianych motywów w sztuce mnichów iroszkockich nie da się opisać inaczej, jak przy pomocy egipskich odnośników - zwłaszcza, gdy Chrystus jest ukazany na irlandzkim krzyżu z insygniami władzy faraona! Dawne wyjaśnienia mówiły co prawda o tym, że w religijnej kulturze Celtów motyw koła jest bardzo ważny, stąd jego zestawienie z krzyżem. Dzisiaj jednak każdy historyk sztuki potwierdzi, że nie jest to celtyckie koło, ale krzyż zwieńczony wieńcem laurowym. Motyw lauru przeszedł w Egipcie transformację i „wylądował" na skrzyżowaniu ramion krzyża, a ten przybrał w końcu formę tego, co nazywamy krzyżem celtyckim. To jest po prostu krzyż koptyjski, który dzięki mnichom znalazł się w Irlandii. Został tam dobrze przyjęty właśnie dlatego, że dla Celtów motyw koła był bardzo ważny, jak zresztą dla wielu innych starożytnych kultur.

 

 

Na pewno naśladowaniem Chrystusa - imitatio Christi. Musiało mieć ono także wymiar dosłowny: najlepiej wybrać się do miejsc, w których Jezus żył, przebywał. Pielgrzym we właściwym tego słowa znaczeniu to pielgrzym do Ziemi Świętej, potem dopiero do innych sanktuariów. W dobie krucjat pojawia się w Europie zwyczaj powielania miejsc związanych z Ziemią Świętą: budowane są kalwarie, groby Pańskie itp. Wszystko to jednak wyrażało tę pierwotną chęć, by być jak najbliżej miejsc związanych z Jezusem, a przez to z Nim samym.

 

Pielgrzymka była też - jak już wspomnieliśmy wyżej - formą pokuty. Łączyła się również z istotnym dla człowieka średniowiecznego, w jego dążeniu do świętości, odrzuceniem świata (contemptus mundi). Pielgrzym jest człowiekiem, który odrzuca świat. W momencie wyruszenia na pielgrzymkę decyduje się na życie surowe i proste. Może wziąć ze sobą jedynie jakiś worek, kij, a jeśli jedzie koniem - ewentualnie jeszcze jedną sakwę. Tyle. To decyzja na rezygnację z wygód.

 

W religijności człowieka średniowiecznego bardzo ważny był wreszcie konkret - to, aby zobaczyć, dotknąć. Dlatego tak popularni byli święci i ich relikwie. Nie tylko ci, których groby znajdowały się gdzieś daleko, ale także święci lokalni. Pielgrzymka nie musiała wcale oznaczać od razu wielkiej wędrówki z Krakowa do Composteli, równie dobrze można było wybrać się na Skałkę, do Katedry Wawelskiej czy do Gniezna. Tam każdy miał swojego świętego, kogoś, kto żył w tych samych realiach, był mu w jakiś sposób bliski.