Prawo do zachowania tożsamości odzyskali Polacy mieszkający za wschodnią granicą dzięki zawarciu przez Polskę - na początku lat dziewięćdziesiątych - traktatów o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z krajami sąsiadującymi na Wschodzie(14). Polacy na Wschodzie mają świadomość jak wielkie znaczenie w kształtowaniu tożsamości narodowej ich środowiska ma współpraca z duchowieństwem Kościoła rzymskokatolickiego(15). Jednym z zewnętrznych przejawów tożsamości jest posługiwanie się językiem przodków. Ważną, a zarazem delikatną cechą katolickich wspólnot na Wschodzie jest ich charakter narodowy i - co ma z tym związek - posługiwanie się językiem danego narodu. Pewne napięcia rodzą oczekiwania wiernych dotyczące sprawowania liturgii w ich ojczystym języku i przeciwstawne temu naciski władz lokalnych. Kościół jednak zawsze będąc świadomym występowania tych problemów w pracy duszpasterskiej ma na celu jedynie głoszenie Ewangelii, czyli integralne zbawienie człowieka, jego prawdziwe i skuteczne wyzwolenie poprzez zapewnienie mu warunków licujących z jego godnością, poszanowaniem jego tożsamości i przekazem wiary w języku ojczystym.

 

Język ojczysty językiem wiary. W tym stwierdzeniu Synod oddaje rzeczywistość Polaków na Wschodzie, utożsamiających się z narodowością polską językiem serca. Język jest uważany za najważniejszy znak ich tożsamości narodowej i duchowej odrębności w otaczającym ich środowisku, zaś zrozumienie tego stanu rzeczy ma zasadnicze znaczenie dla duszpasterstwa polskiego na tych ziemiach(17). Wielu wiernych posługujących się w życiu codziennym językiem rosyjskim modli się w języku ojczystym: polskim. Jest rzeczą naturalną zapewnienie wszystkim wiernym opieki duszpasterskiej w ich ojczystym języku. Jednakże duszpasterstwo prowadzone w języku polskim nie powinno polegać na mechanicznym przenoszeniu wzorców duszpasterstwa z Polski, ale raczej na harmonijnym łączeniu tych wzorców z wzorcami duszpasterstwa miejscowego(18). Zatem, istotną sprawą staje się odpowiednie przygotowanie udających się na Wschód do pracy duszpasterskiej.

 

Przygotowanie duszpasterzy i sióstr zakonnych do pracy na Wschodzie jest istotnym zadaniem, dlatego jego dotychczasowe formy powinny być pogłębione i wzbogacone. Specyficzne warunki życia Polaków na Wschodzie wymagają szczególnej formacji ich duszpasterzy. Obok przygotowania językowego powinno ono obejmować przede wszystkim znajomość tożsamości narodowej wiernych, ich specyficznej kultury religijnej - wyrażającej się w zachowaniu dawnych form pobożności - oraz znajomość historii lokalnego Kościoła katolickiego i innych Kościołów(19). Nieodzownym w takim przygotowaniu jest uwzględnienie: przysposobienia do dialogu, przyjmowania inności drugiej osoby - jej cech ludzkich, społecznych i duchowych, a także ograniczeń - wraz z odkrywaniem własnej tożsamości(20). Odpowiednie przygotowanie stanowi warunek owocnej inkulturacji Ewangelii i wypełniania powierzonej przez Kościół kapłanom i innym osobom, odpowiedzialnej misji duszpasterskiej i ewangelizacyjnej. Szczególną rolę w działalności Kościoła na Wschodzie mają osoby zakonne, bowiem całe ich życie jest rozumiane jako świadectwo ewangelizujące i chodzi nie tylko o podejmowanie przez nie konkretnych inicjatyw duszpasterskich, ale przede wszystkim o życie na co dzień modlitwą i pracąxxi. Polacy na Wschodzie po latach ucisku religijnego, zapomnienia i pozbawienia opieki religijnej powinni być przedmiotem szczególnej troski duszpasterskiej i pamięci Kościoła w Polsce(22).

 

Podsumowując należy stwierdzić, że losy poszczególnych Polaków żyjących za wschodnią granicą są pełne osobistych dramatów, jak również szans, jakie rodzi przed nimi nowa sytuacja. Dzieje Polaków na Wschodzie, to w dużej mierze próba: zachowania języka, wiary, obyczaju i czynienia wszystkiego, by pozostać członkiem Kościoła katolickiego i polskiego narodu. Kościół w Polsce wyraża troskę o wszystkich Polaków mieszkających na Wschodzie i pragnie wobec nich – w łączności z pasterzami miejscowych Kościołów partykularnych - pełnić posługę duszpasterską. Wydaje się, że opis specyfiki duszpasterstwa Polaków na Wschodzie – przedstawiony w uchwałach II Polskiego Synodu Plenarnego - ukazuje stan świadomości Kościoła w Polsce dotyczący tego zjawiska, które stanowi dla niego wciąż aktualne wyzwanie.

 

 

Przypisy:
1 - Specyfika duszpasterstwa Polaków na Wschodzie zostanie ukazana w oparciu o Uchwały II Polskiego Synodu Plenarnego (1991-1999), którego zadaniem było odzwierciedlanie całej nowości Soboru Watykańskiego II oraz uwydatnienie wszystkich znaków czasu rysujących się na początku trzeciego tysiąclecia. W tym czasie opracowano Dokumenty II Polskiego Synodu Plenarnego ukazujące kierunki odnowy wszystkich dziedzin życia kościelnego w Polsce, które weszły w życie w polskich diecezjach 28 lutego 2001 r. Księga Uchwał [zob. II Polski Synod Plenarny (1991-1999), Pallottinum 2001] zawiera czternaście dokumentów. Trzynasty dokument zatytułowany: Duszpasterstwo polskie za granicą (odtąd: DPZG) po ukazaniu stanu polskiego duszpasterstwa emigracyjnego opisuje duszpasterstwo Polaków na Wschodzie.
2 - R. Wieruszewski, Konwencja genewska i prawa człowieka, „Z obcej ziemi” 13 (2001), s. 9.
3 - A. Rams, Dbać o zachowanie tożsamości religijnej i narodowej. Duszpasterstwo Polaków na Wschodzie w: W. Lechowicz (red.), W trzecie tysiąclecie. Komentarz pastoralny do dokumentów II Polskiego Synodu Plenarnego, Tarnów 2002, s. 214.
4 - DPZG, 18.
5 - A Stelmachowski, Problemas da pastoral polônica, „Projeçoes. Revista de estudos polono-brasileiros” 7 (2005) n. 1, p. 97.
6 - DPZG, 19.
8 - Spustoszenie w ludzkich sercach. Alicja Karlic rozmawia z Ks. Franciszkiem Gałdysiem SChr polskim kapłanem pracującym na Białorusi, „Profile. Pismo społeczno-kulturalne Polonii” 1 (2004) nr 4, ss. 51-53.
9 - C. Vasil, Alcune considerazioni sull’Istruzione EMCC dal punto di vista del diritto delle Chiese Orientali Cattoliche, „People on the Move” 37 (2005) n. 98, pp. 109-110.
10 - DPZG, 20.
11 - A. Orczykowski, Priorytety apostolskie instytutów życia konsekrowanego w Polsce na początku nowego tysiąclecia w: Semel Deo dedicatum non est ad usus humanos ulterius transferendum, J. Wroceński, B. Szewczul, A. Orczykowski (red.), Warszawa 2004, s. 249.
12 - W. Góralski, Do czego Synod obliguje Kościół w Polsce. Aspekt prawny w: W. Góralski, H. Seweryniak (red.) Oddanie i wytrwałość. Recepcja II polskiego synodu plenarnego, Warszawa 2004, s. 177.
13 - DPZG, 21.
14 - DPZG, 22.
15 - K. G., II Zjazd Kongresu Polaków w Rosji, „Forum Polonijne” 4 (1997), s. 14.
16 - A. Orczykowski, Prawa człowieka w Orędziach Ojca Świętego Jana Pawła II na Światowy Dzień Migranta, www.pismoprofile.com/index.cgi?action=01show&idn=173&kind=2
17 - DPZG, 23.
18 - Por. J. Bakalarz, Duszpasterstwo a tożsamość etniczna emigrantów, „Studia Polonijne” 11 (1987), s. 172.
19 - DPZG, 24.
20 - A. Orczykowski, Rola osób konsekrowanych w duszpasterstwie migrantów, „Prawo Kanoniczne” 48 (2005) nr 3-4, s. 76.
21 - Por. C. G. Andrade, La nuova evangelizzazione nelľ orizzonte delľ Europa postcristiana w: A. Beghetto, La nuova evangelizzazione e i religiosi, Roma 1991, s. 38.
22 - DPZG, 24.