Judaizm konserwatywny i rekonstrukcyjny

Napięcia między tradycją a nowoczesnością doprowadziły do szukania nowych rozwiązań. Judaizm konserwatywny utworzył w 1845 roku rabin reformowany Zachariasz Frenkel. Jest to ruch pośredni między judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym. Frenkel był zwolennikiem umiarkowanych reform. Dorobek jego badań naukowych z zakresu historii tradycji żydowskiej ukazuje jej rozwój w czasie i wytycza kierunki możliwych przyszłych zmian. W łączności z jego myślą, w środowiskach Żydów amerykańskich, podjęto się modyfikacji liturgii i codziennej praktyki judaizmu tak, aby zharmonizować go z życiem współczesnym. Ruch ten domaga się w Izraelu oderwania religii od państwa i reprezentuje otwartość na wiele problemów współczesnej cywilizacji. Podobnie jak w przypadku ruchu reformowanego, w Izraelu jest stosunkowo mała grupa zwolenników judaizmu konserwatywnego.
Nowe oblicze judaizmu zainicjowały ruchy odnowy żydowskiego życia religijnego w Niemczech w XIX wieku, a szczególny rozwój osiągnęły one w Stanach Zjednoczonych. Z judaizmu konserwatywnego wyłonił się rekonstrukcjonizm, który jest także reprezentowany w Jerozolimie. Małe wspólnoty zwolenników tego ruchu skupiają na ogół Żydów amerykańskich mieszkających w Jerozolimie oraz przybyszów ze Stanów Zjednoczonych.

Judaizm rekonstrukcyjny zakłada zmiany rozwojowe w poglądach religijnych, które mają przez kreatywność pomagać w rozwoju cywilizacji i demokratyzacji narodu. Wartości religijne muszą być jednak jasno formułowane. Doświadczenie Boga wypływa nie z przesłanek filozoficznych, lecz z historiozofii. Tora to nie tylko niezmienne słowo Boże, ale także zapis szukania Boga w historii i w świecie współczesnym. Naród żydowski jest nie tylko narodem wybranym, ale jako społeczność winna mieć świadomość, że został stworzony na obraz Boży. Kreatywność i elastyczność religijna obecna w tym odłamie judaizmu zakłada, że synagoga jest miejscem aktywności i emanacji życia religijnego, zaś państwo Izrael duchową ojczyzną wszystkich Żydów. Ruch ten posiada własne szkolnictwo i publikacje, a jego zwolennicy wywodzą się w większości z kręgów intelektualnych.

W jerozolimski krajobraz religijny wpisują się także dwie mniejsze grupy: Karaimi i Fałaszowie. Karaimi powstali w 767 roku naszej ery. Odrzucają Talmud, a Torę interpretują w bardzo radykalny sposób. Mają własną kulturę i świadomość narodowo-historyczną. Fałaszowie natomiast to Żydzi etiopscy – stanowiący grupę o własnym kanonie pism, zwyczajów, ubioru i języka zwanego gyyz.

Judaizm mesjanistyczny

Żydzi mesjanistyczni próbują połączyć dwie religie monoteistyczne. Zachowują swoją żydowską tożsamość, przestrzegając prawa mojżeszowego, które interpretują w świetle Nowego Testamentu. Ich naukę naświetla także teologia protestancka: ewangelicka, baptystyczna i zielonoświątkowa. W związku z tym – jako swoista kompilacja teologiczna – judaizm mesjanistyczny stanowi prawdziwy unikat.

Przedstawiciele tego odłamu judaizmu nie odróżniają się stylem życia od Żydów rabinistycznych. Obchodzą te same święta, mają podobny ubiór, zachowują koszerność czy inne zwyczaje, mają tę samą świadomość narodową i pozostają lojalni wobec władzy. Posiadają natomiast własną terminologię biblijną i świadomość misjonarską wśród współziomków. Niektóre grupy nie uważają się za chrześcijan ani za tak zwanych judeochrześcijan. Wśród Żydów mają wielu przeciwników i są grupą zwalczaną. Dopiero w 2008 roku uzyskali status żydowskiej grupy wyznaniowej. Nie oznacza to jednak, że cieszą się wolnością wyznania. W Izraelu żyje około pięciu tysięcy Żydów wierzących w Jezusa jako oczekiwanego Mesjasza, w Jerozolimie zaś jest dziesięć synagog Żydów mesjanistycznych, życzliwie ustosunkowanych do wszelkich odłamów judaizmu, jak i do chrześcijan. W ostatnim czasie ten odłam judaizmu zasiliło wielu Żydów rosyjskich i amerykańskich.
Celowo w tekście tym nie rozwijam tematu Żydów chrześcijan czy też wspólnoty katolików języka hebrajskiego, ponieważ według statusu rabinackiego przyjęcie chrztu jest zerwaniem łączności z żydostwem. Podkreślić tu warto, że ateizm czy na przykład przynależność do grup sięgających do religii Dalekiego Wschodu nie powoduje utraty statusu Żyda. W ostatnich latach następuje jednak lekka odwilż tolerancyjna, czego wyrazem jest wypowiedź rabina Kooka: „To, co nas łączy, jest większe, niż to, co nas dzieli”.

Świat Żydów jerozolimskich stanowi barwną mozaikę, w której pomimo wielkiej różnorodności i kontrastów każdy z elementów ma swoje własne, ważne miejsce. Można zachwycać się jego małymi detalami, tracąc z oczu obraz całości, można przyglądać się mu z oddali, starając się uchwycić go w szerszej perspektywie czy też podjąć próbę zrozumienia go od wewnątrz. To świat niezwykle intrygujący i ciekawy. Świat, który żyje własnym życiem i rządzi się swoimi prawami. Dla jednych czas się w nim zatrzymał; dla innych wciąż płynie, stawiając nowe wyzwania dla wiary; dla wszystkich zaś jest miejscem, w którym pragną służyć Bogu swoich ojców.

Bernard M. Alter OSB

Przypisy:

[1]Por. G. Yaron, Jerusalem – Ein historisch-politischer Stadtführer, München 2007; G. S. Rosenthal, W. Homolka, Das Judentum hat viele Gesichter, München 1999; A. Unterman, Żydzi. Wiara i życie, Warszawa 2002.