Święty Józef, Oblubieniec Najświętszej Maryi Panny oraz Opiekun Pana Jezusa, jest najważniejszy wśród wszystkich świętych Pańskich. Kościół obchodzi jego uroczystość 19 marca, mimo trwającego Wielkiego Postu. Od 1621 r. jest to święto obowiązujące. W 1870 r. papież Pius IX ogłosił św. Józefa patronem Kościoła. Natomiast w 1955 r. Pius XII ustanowił dzień 1 maja świętem...

Święty Józef, Oblubieniec Najświętszej Maryi Panny oraz Opiekun Pana Jezusa, jest najważniejszy wśród wszystkich świętych Pańskich. Kościół obchodzi jego uroczystość 19 marca, mimo trwającego Wielkiego Postu. Od 1621 r. jest to święto obowiązujące. W 1870 r. papież Pius IX ogłosił św. Józefa patronem Kościoła. Natomiast w 1955 r. Pius XII ustanowił dzień 1 maja świętem św. Józefa Robotnika.

Według tradycji, św. Józef zmarł 19 marca w ramionach Jezusa i w obecności Maryi. Z uwagi na jego spokojną śmierć jest czczony jako patron dobrej śmierci. Jako Oblubieniec Maryi i Opiekun małego Jezusa, troszczący się o codzienny byt swych najbliższych, stał się św. Józef opiekunem rodzin, natomiast ze względu na fach, którym się trudnił, został patronem rzemieślników, zwłaszcza parających się obróbką drewna, a więc cieśli, stolarzy i drwali.

Lud polski, który zawsze otaczał św. Józefa szczególnym uwielbieniem, poświęcił mu wiele miejsca w modlitwach i pieśniach. Wizerunki świętego, ukazujące go z Jezusem na ręku lub w zaciszu domowego ogniska, przy warsztacie stolarskim i w obecności Maryi przy kądzieli, należały do bardzo popularnych w chatach wiejskich. Uroczyste wspomnienie, św. Józefa, przypadające 19 marca, pokrywało się z czasem przygotowań do wiosennych prac polowych. Znalazło to oddźwięk w przysłowiu ludowym: „Święty Józef Oblubieniec otwiera wiośnie gościniec”. Jego święto było dla ludności wiejskiej czasem istotnym przy wyznaczaniu terminu rozpoczęcia wiosennych siewów. „Na świętego Józwa przez pole bruzda”, mawiano na wsi i sposobiono się do prac na roli. Na ziemi chełmińskiej, jak podaje ks. Władysław Łęga, chłopi przeorywali ziemię nawet wtedy, gdy leżał na polu śnieg. Orka nabierała wówczas znaczenia symbolicznego. Różnie jednak rozpoczynano pierwsze siewy. Stare przysłowia mówią, by w wigilię św. Józefa siać koniczynę, której nasiona uchodziły za „ziarno św. Józefa”. Według legendy, święty podarował je chłopcu, który nie miał czym karmić inwentarza. W tym czasie wysiewano także groch, do czego ponaglało przysłowie: „Uważajcie gospodarze, święty Józef groch siać każe”. W centralnej Polsce istniało ponadto przekonanie, aby przed 19 marca siewu nie rozpoczynać, bowiem: „Przed Józefem siew – Pana Boga gniew, ale już od Józefa z owsa może być pociecha”. Inne przysłowia zawierały konkretne rady, z których mogli skorzystać rolnicy, np.: „Jak na świętego Józefa chmurki, to sadź ziemniaki gdzie górki, a jak pogoda, to sadź gdzie woda”. Tradycyjnie w całej Polsce w wigilię św. Józefa naprawiano bocianie gniazda, by zrobić miejsca lęgowe dla tych powszechnie szanowanych ptaków. Ich obecność na wiejskich strzechach miała przynosić domostwom szczęście. Na koniec dodajmy, że mieszkańcy niektórych rejonów Pomorza pokładali w św. Józefie nadzieję na pomoc w odnajdywaniu zagubionych przedmiotów.

Kult św. Józefa rozwinął się w Polsce szczególnie mocno po cudownej koronacji obrazu Świętej Rodziny z kolegiaty kaliskiej (1796 r.), a nasilił się po uroczystych obchodach stulecia tego wydarzenia, co przyczyniło się do popularyzacji łaskami słynącego wizerunku. Co ciekawe, mimo że przedstawia on Świętą Rodzinę, jest określany przez większość pielgrzymów jako obraz św. Józefa.

W ikonografii św. Józef przedstawiany jest zwykle z Dzieciątkiem Jezus na ręku i lilią w dłoni lub dodatkowo z narzędziami ciesielskimi. Jego atrybutami są: węgielnica, piła, siekiera i cały warsztat stolarski, ale także bukłak na wodę, miska z kaszą, kij wędrowny i kwitnąca różdżka. Najpopularniejsze przedstawienia św. Józefa w sztuce to ewangeliczne sceny z życia Świętej Rodziny: „Boże Narodzenie w stajence”, „Ucieczka do Egiptu”, „Jezus pomagający Józefowi w pracy” czy tematy oparte na apokryfach i tradycji, np. „Śmierć św. Józefa”. Osoba św. Józefa pojawia się także w kolędach i kantatach bożonarodzeniowych oraz innych popularnych pieśniach religijnych.

Krystyna Pawłowska
Przewodnik Katolicki 12/2006