Był tym, o którym Jezus powiedział: "Coście wyszli oglądać na pustyni? [...] Proroka zobaczyć? Tak, powiadam wam, nawet więcej niż proroka. On jest tym, o którym napisano: Oto ja posyłam mego wysłańca przed Tobą, aby Ci przygotował drogę. Zaprawdę powiadam wam: Między narodzonymi z niewiast nie powstał większy od Jana Chrzciciela". Jako jedyny wśród świętych cieszy się takim przywilejem, iż obchodzi się jako uroczystość dzień jego narodzin.

Narodziny Jana Chrzciciela – jedna z kilku miniatur pochodzących z Godzinek turyńsko-mediolańskich autorstwa Mistrza G, identyfikowanego z Janem van Eyckiem.

Jan Chrzciciel, pustelnik, prorok dla chrześcijan i muzułmanów, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. O jego działalności misyjnej i kaznodziejskiej wspominają Ewangelie oraz żydowski historyk Józef Flawiusz.

Imię Jan jest pochodzenia hebrajskiego i oznacza "Bóg jest łaskawy". Jan Chrzciciel urodził się jako syn kapłana Zachariasza i Elżbiety, a jego narodzenie z wcześniej bezpłodnej Elżbiety i szczególne posłannictwo zwiastował Zachariaszowi archanioł Gabriel, kiedy ten okadzał ołtarz w świątyni: „Naraz ukazał mu się anioł Pański, stojący po prawej stronie ołtarza kadzenia. Przeraził się na ten widok Zachariasz i strach padł na niego. Lecz anioł rzekł do niego: «Nie bój się Zachariaszu! Twoja prośba została wysłuchana: żona twoja Elżbieta urodzi ci syna, któremu nadasz imię Jan. Będzie to dla ciebie radość i wesele; i wielu z jego narodzenia cieszyć się będzie. Będzie bowiem wielki w oczach Pana; wina i sycery pić nie będzie i już w łonie matki napełniony będzie Duchem Świętym. Wielu spośród synów Izraela nawróci do Pana, Boga ich; on sam pójdzie przed Nim w duchu i mocy Eliasza, żeby serca ojców nakłonić ku dzieciom, a nieposłusznych – do usposobienia sprawiedliwych, by przygotować Panu lud doskonały». Na to rzekł Zachariasz do anioła: «Po czym to poznam? Bo ja jestem już stary i moja żona jest w podeszłym wieku». Odpowiedział mu anioł: «Ja jestem Gabriel, który stoję przed Bogiem. A zostałem posłany, aby mówić z tobą i oznajmić ci tę wieść radosną. A oto będziesz niemy i nie będziesz mógł mówić aż do dnia, w którym się to stanie, bo nie uwierzyłeś moim słowom, które się spełnią w swoim czasie». Lud tymczasem czekał na Zachariasza i dziwił się, że tak długo zatrzymuje się w przybytku. Kiedy wyszedł, nie mógł do nich mówić, i zrozumieli, że miał widzenie w przybytku. On zaś dawał im znaki i pozostał niemy. A gdy upłynęły dni jego posługi kapłańskiej, powrócił do swego domu” (Łk 1,11-23).

Dziecko Elżbiety i Zachariasza urodziło się pół roku przed Jezusem, według tradycji w Ain Karim leżącym w Judei, ok. 7 km na zachód od Jerozolimy. Przy obrzezaniu chłopiec otrzymał imię Jan, zgodnie z poleceniem anioła. Z tej okazji Zachariasz wyśpiewał kantyk, w którym sławił wypełnienie się obietnic mesjańskich i witał syna jako proroka:

„Niech będzie uwielbiony Pan, Bóg Izraela,

że nawiedził lud swój i wyzwolił go,

i moc zbawczą nam wzbudził

w domu sługi swego, Dawida:

jak zapowiedział to z dawien dawna

przez usta swych świętych proroków,

że nas wybawi od nieprzyjaciół

i z ręki wszystkich, którzy nas nienawidzą;

że miłosierdzie okaże ojcom naszym

i wspomni na swoje święte Przymierze -

na przysięgę, którą złożył ojcu naszemu, Abrahamowi,

że nam użyczy tego,

iż z mocy nieprzyjaciół wyrwani

bez lęku służyć Mu będziemy

w pobożności i sprawiedliwości przed Nim

po wszystkie dni nasze.

A i ty, dziecię, prorokiem Najwyższego zwać się będziesz,

bo pójdziesz przed Panem torując Mu drogi;

Jego ludowi dasz poznać zbawienie

[co się dokona] przez odpuszczenie mu grzechów,

dzięki litości serdecznej Boga naszego.

Przez nią z wysoka Wschodzące Słońce nas nawiedzi,

by zajaśnieć tym, co w mroku i cieniu śmierci mieszkają,

aby nasze kroki zwrócić na drogę pokoju” (Łk 1,68-79).

Św. Łukasz przekazuje nam następnie w Ewangelii taką informację: „Dziecię rosło i umacniało się w duchu i przebywało na miejscach pustynnych aż do czasu ukazania się swego w Izraelu" (Łk 1,80).

W dość młodym wieku Jan, najpewniej po śmierci podeszłych wiekiem rodziców, rozpoczął życie pustelnika na Pustyni Judzkiej. Tam zaczął wzywać do nawrócenia i udzielać swoim słuchaczom chrztu w rzece Jordan: „W owym czasie wystąpił Jan Chrzciciel i głosił na Pustyni Judzkiej te słowa: «Nawróćcie się, bo bliskie jest królestwo niebieskie». Do niego to odnosi się słowo proroka Izajasza, gdy mówi: Głos wołającego na pustyni: Przygotujcie drogę Panu, Dla Niego prostujcie ścieżki! Sam zaś Jan nosił odzienie z sierści wielbłądziej i pas skórzany około bioder, a jego pokarmem była szarańcza i miód leśny. Wówczas ciągnęły do niego Jerozolima oraz cała Judea i cała okolica nad Jordanem. Przyjmowano od niego chrzest w rzece Jordan, wyznając przy tym swe grzechy” (Mt 3,1-6).

Jan ochrzcił także Jezusa, ale wkrótce po tym spotkaniu został wtrącony do więzienia za jawne krytykowanie niemoralnego małżeństwa tetrarchy Galilei, Heroda Antypasa: „Powodem była Herodiada, żona brata jego, Filipa. Jan bowiem upomniał go: «Nie wolno ci jej trzymać». Chętnie też byłby go zgładził, bał się jednak ludu, ponieważ miano go za proroka. Otóż, kiedy obchodzono urodziny Heroda, tańczyła córka Herodiady wobec gości i spodobała się Herodowi. Zatem pod przysięgą obiecał jej dać wszystko, o cokolwiek poprosi. A ona przedtem już podmówiona przez swą matkę: «Daj mi – rzekła – tu na misie głowę Jana Chrzciciela!». Zasmucił się król. Lecz przez wzgląd na przysięgę i na współbiesiadników kazał jej dać. Posłał więc [kata] i kazał ściąć Jana w więzieniu. Przyniesiono głowę jego na misie i dano dziewczęciu, a ono zaniosło ją swojej matce. Uczniowie zaś Jana przyszli, zabrali jego ciało i pogrzebali je; potem poszli i donieśli o tym Jezusowi (Mt 14,3-12).

Jan został ścięty przed 32 r. Dokładna data jego śmierci nie jest jednak znana.

Liturgia chrześcijańska ukazuje znaczenie jego misji w perspektywie historii zbawienia i jej wypełnienia w oczekiwanym Zbawicielu – Jezusie Chrystusie. Hymn oficjum czytań Liturgii godzin mówi m.in.: Inni prorocy w duchu przeczuwali/ Promienne światło mające zabłysnąć,/ Ty zaś swym palcem ukazałeś / Tego, Co gładzi grzechy, a jedna z antyfon z Jutrzni ukazuje misję Jana w świetle misji Eliasza, który odnowił wiarę Izraela, przywracając jej charakter monoteistyczny: On pójdzie przed Panem / w duchu i mocy Eliasza / przygotować Panu lud doskonały.

Jan Chrzciciel jako jedyny wśród świętych cieszy się takim przywilejem, iż obchodzi się jako uroczystość dzień jego narodzin. Ponadto w kalendarzu liturgicznym znajduje się także wspomnienie męczeńskiej śmierci św. Jana Chrzciciela, obchodzone 29 sierpnia.

Według tradycji chrześcijańskiej i muzułmańskiej grób Jana Chrzciciela znajduje się w Wielkim Meczecie Umajjadów w Damaszku, dawnej bazylice zbudowanej ku jego czci przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego. W jego zachodniej części umiejscowiony jest marmurowy grobowiec, a w nim jest najważniejsza relikwia – głowa Jana Chrzciciela. Relikwie prawej ręki, tzw. Prawica-która-ochrzciła-Pana, która była przez wieki główną relikwią zakonu joannitów znajduje się w soborze Chrystusa Zbawiciela w Moskwie. Relikwie palców Jana Chrzciciela przechowywane są w Sienie i w Stambule.

W ikonografii św. Jan przedstawiany jest jako dziecko, młodzieniec lub pustelnik, ubrany w skórę zwierzęcą albo płaszcz z sierści wielbłąda. Jego atrybutami są: Baranek Boży, baranek na ramieniu, na księdze lub u stóp, baranek z kielichem, chłopiec bawiący się z barankiem, głowa na misie, krzyż. W tradycji wschodniej, zwłaszcza w ikonach, ukazywany jest jako zwiastun ze skrzydłami.

franciszkanie.pl