Motywowanie racjonalne i emocjonalne

Istnieje pewien mechanizm psychologiczny, który polega na tym, że im dłużej na jakiś temat myślimy, z tym większym prawdopodobieństwem pojawiają się określone uczucia. Efektem czytania i rozmyślania oprócz wzbudzenia emocji są również konkretne argumenty intelektualne, przydatne do walki z pokusami. Argumenty te trzeba systematycznie odświeżać, by nie poszły w zapomnienie. "Nikt nie postępuje wbrew prawdzie jasno zdefiniowanej i wyświetlonej"[14], ale gdy zostanie ona zepchnięta na drugi plan, wówczas zostają osłabione racjonalne podstawy prowadzonej walki[15].

Środowisko

Dla odpowiedniego motywowania oraz skutecznej walki z pokusami istotne jest środowisko, w którym funkcjonujemy. Ludzie, z którymi żyjemy na co dzień, mają wpływ na nasze zachowania: kształtują nasze nawyki, zwyczaje, nieraz przejmujemy ich poglądy. Z nimi wiążą się pewne zwyczaje czy rytuały codzienne, w których funkcjonujemy. Ideałem jest właściwy dobór przyjaciół i znajomych. W praktyce różnie z tym bywa. Dlatego w planowaniu pracy duchowej musimy uwzględnić charaktery i zachowania ludzi, z którymi żyjemy.
W czasach współczesnych niezwykle istotne jest również umiejętne korzystanie z mediów, które mogą wpływać demotywująco na naszą psychikę. Potrzebna jest tu daleko posunięta roztropność i asceza.

Samokontrola i samoocena

Kolejnym ważnym elementem w pracy nad sobą jest samokontrola i samoocena. Kontrola może być mobilizująca lub uprzedzająca. Mobilizująca polega na powtarzaniu głównych argumentów przed spodziewanym wystąpieniem pokusy lub o określonych porach dnia. Kontrola uprzedzająca wymaga większej koncentracji i pracy nad sobą, gdyż ma charakter ciągły. Pod koniec dnia lub pewnego czasu powinna być dokonana ogólna samoocena realizacji zadania. Słowem - codzienny rachunek sumienia.

Warto też zwrócić uwagę na niektóre mechanizmy związane z pracą nad sobą. Złamanie postanowienia wiąże się zawsze z pokusą, jaka próbuje nas ściągnąć z właściwej drogi. Przy czym po pokusie, po wygraniu pewnej batalii z nią, potrzebna jest większa czujność i wzmożenie wysiłku, bo zazwyczaj wtedy dochodzi do swoistego samozadowolenia i rozprzężenia[16]. Również należy być świadomym, iż z czasem pojawi się tzw. prawo mniejszego wysiłku. Po prostu po pewnym czasie zaczynamy zapominać o koncentracji i nadmiernie rozluźniamy się duchowo. Czasami nawet nudzimy się trwającym stanem zwycięstwa i tym samym tracimy czujność. A stąd już tylko krok do upadku[17].

Środki duchowe

W walce duchowej obok środków odnoszących się do ludzkiej inicjatywy, roztropności i zaradności, najważniejsze są te, które odwołują się do środków religijnych. Należy tu wymienić w pierwszej kolejności uczestnictwo w życiu sakramentalnym i różne formy modlitw. Oprócz sakramentów przyjmowanych jednorazowo, jak chrzest czy bierzmowanie, szczególne znaczenie mają te, z których możemy korzystać na co dzień, tj. Eucharystia połączona ze spowiedzią. To nasze podstawowe pomoce w walce z grzechem i wadami. Nie ma prawdziwej walki duchowej bez wykorzystania tych środków.

Pomocne są również różne praktyki religijno-modlitewne, jak np. droga ignacjańska, Nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny wedle Ludwika Grignon de Montfort, Nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa itp.

Nie należy tu pomijać innych katolickich praktyk związanych np. z odpustami, pielgrzymkami, szkaplerzem, sakramentaliami, modlitw za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny (różaniec!) i świętych, modlitw o charakterze egzorcyzmów itp. Te tradycyjne katolickie środki powinny stać w centrum walki duchowej, dając siłę do codziennych zwycięstw oraz do tego ostatecznego.

Dariusz Zalewski

Przypisy:

[1]Zob. W. Scupoli, Walka duchowa, tłum. A. Dudzińska-Facca, Poznań 2002, s. 60-61.
[2]Może ktoś przytomnie zauważyć, że nawet podjęcie walki z "dziką bestią" nie gwarantuje sukcesu. Niewątpliwie to prawda, ale przynajmniej stwarza szansę na zwycięstwo.
[3]Zob. É. Gilson, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, tłum. J. Rybałt. Warszawa 1998
[4]Czytelnik powinien pamiętać o umowności tego terminu, czytając w dalszej części artykułu o środkach naturalnych stosowanych w walce duchowej.
[5]Zob. Arystoteles, Etyka wielka, tłum. W. Wróblewski, w: Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 1996, 1189 a.
[6]Zob. M. Pirożyński, Kształcenie charakteru, Warszawa 1999.
[7]  Zob. A. Tanquerey, Zarys teologii ascetycznej i mistycznej, Warszawa 2003, t. 2, s. 227-230.
[8]Zob. tamże, s. 62-63.
[9]Zob. D. Zalewski, Sztuka samowychowania, Lublin 2007, s. 29.
[10]Zob. F. Salezy, Filotea, czyli Droga do życia pobożnego, tłum. A. Jełowiecki, Warszawa 2001, s. 43.
[11]Zob. A. Tanquerey, dz. cyt., s. 44-45.
[12]Zob. tamże, s. 48-49.
[13]Zob. tamże, s. 60.
[14]D. Zalewski, dz. cyt., s. 35.
[15]Zob. tamże.
[16]Por. Spowiedź. Przygotowanie do Sakramentu Pokuty według metody św. Ignacego Loyoli i w duchu św. Franciszka Salezego, Warszawa 2002.
[17]Zob. tamże.