Postawa krytyczna traktowana jest jako podstawowa w wychowaniu do mediów. Od niej bowiem uzależnione są losy pozostałych postaw, kształtowanych przez wychowawców w ramach edukacji medialnej. W celu nakreślenia obrazu tej postawy należy wskazać najważniejsze jej symptomy.

 

A) Postawę cechuje zdrowy krytycyzm wobec mediów, pozbawiony uprzedzeń i niechęci. Jego przejawem są oceny obiektywne i bezstronne. Oznacza to, że eliminowany jest naiwny i bezmyślny stosunek do mediów i do treści, które one publikują.

 

B) Przejawem dojrzałej postawy krytycznej jest gotowość jednostki do przeprowadzenia korekty wobec funkcjonowania poszczególnych mediów. Wiąże się z tym posiadanie koncepcji zmian niezbędnych do ich rozwoju, dlatego potrzebne jest wytworzenie tzw. dystansu emocjonalnego jednostki wobec funkcjonujących mediów. Dzięki temu nie ulega ona zaskoczeniu ze strony odbieranych treści, ani też nie poddaje się takim emocjom, jak strach, niepewność, czy tym bardziej – euforia. Potrafi być również ostrożna wobec spotykanych sensacji i odnosi się do nich z rezerwą.

 

C) Swoim krytycyzmem jednostka obejmuje nie tylko treści publikowane w mediach, lecz również wiarygodność poszczególnych mediów, ich polityczną proweniencję i powiązania ideologiczne. W związku z tym wykazuje krytyczny stosunek do opinii innych ludzi na temat mediów, nawet jeżeli są one formułowane sugestywnie. Świadczy to o niezależności myślenia jednostki, która swoje codzienne postępowanie podporządkowuje własnym opiniom krytycznym, osobiście wypracowanym i praktycznie sprawdzonym.

 

Postawa selektywnego odbioru mediów jest wspomagana przez postawę krytyczną. Wszak każdy wybór wymaga od człowieka odpowiedniej interwencji intelektu, któremu podporządkowuje on swoje decyzje oraz towarzyszące im uwarunkowania. Zdolność dokonywania selekcji wobec szerokiej oferty mediów wymaga odpowiedniego wyrobienia woli, której pomaga intelekt, gdy formułuje na jej użytek najwłaściwsze motywy i argumenty. Jest to tym bardziej ważne, że obecnie młodzież wykazuje dość niski poziom selektywności w odbiorze mediów. Ponadto zwykły ich odbiorca nie wykazuje elementarnej orientacji na temat negatywnych wpływów ze strony mediów oraz zagrożeń, będących następstwem nieprzemyślanego odbioru.

 

Główne symptomy postawy selektywnego odbioru mediów pozwolą uchwycić jej istotę oraz rolę, jaką może spełnić w formułowaniu ocen etycznych w ramach procesu wychowania do mediów:
 
A) Postawa nie dopuszcza do żywiołowości i działań automatycznych w odbiorze mediów. Sam wybór (kanału telewizyjnego, programu radiowego, felietonu w gazecie itp.) poprzedzany jest namysłem i związany bywa z wysiłkiem umysłowym i moralnym. Prawidłowość ta, stale powtarzana, ćwiczy wolę, czyni ją silniejszą i bardziej odporną na okolicznościowe doznania i kaprysy. Jednostka z tą postawą nie odbiera radia czy telewizji „jak idzie”, a więc bez próby selekcji, czy rezygnacji, gdy ich etyczna ocena okaże się negatywna.

 

B) W postawie odbioru selektywnego jednostka kieruje się stałymi kryteriami oceny – religijnej, moralnej, społecznej, politycznej, pedagogicznej itp. Aby można było realizować tę zasadę, należy zdobyć odpowiednią wiedzę o mediach i ich mechanizmach. Niezbędna też jest stała umiejętność posługiwania się odpowiednimi pomocami (recenzja filmu, szczegółowy program radia i telewizji, opinia wiarygodnych specjalistów).

 

C) Człowiek, który korzysta z mediów, wie, że postawa ich selektywnego odbioru jest jedną z najtrudniejszych postaw, dlatego sięga po „środki wzmacniające”, takie jak wymiana myśli na ten temat z innymi osobami, konsultacje ze specjalistami, stosowanie „metody małych kroków”, czy praktykowanie pewnych elementów ascezy.

 

D) U jednostki z postawą odbioru selektywnego idą w parze takie elementy wspomagające, jak dyscyplina pracy, sumienne wykorzystanie czasu, ściśle przestrzegany harmonogram, konsekwentna punktualność. Dodać jeszcze należy, że umiejętność selektywnego odbioru mediów jest zasadniczo pewnym wycinkiem szerzej praktykowanego stylu życia jednostki.

 

3. Dotychczasowa refleksja pozwala sformułować wnioski praktyczne, niezbędne w wychowaniu do mediów. Nieuwzględnianie w nim etycznej oceny środków masowego komunikowania sprawia, że staje się ono pozbawione najważniejszych odniesień i motywacji. Rzutuje to negatywnie na trwałość procesu wychowania do mediów, zawiesza go w niebezpiecznej próżni.