Określenie właściwości sądowej

W prawie kanonicznym istnieją dwa podstawowe sposoby określania właściwości sądowej w sprawach o nieważność małżeństwa:

miejsca zamieszkania strony pozwanej oraz miejsca zawarcia małżeństwa (kan. 1673 pkt. 1 oraz 2 KPK). Niezależnie od tego czy są to sądy diecezjalne, czy metropolitalne, to rozpatrują one sprawę w I instancji. Do tych więc sądów najczęściej zwracają się strony dla prowadzenia sprawy.

W tym momencie warto przyjrzeć się bliżej tym możliwościom, albowiem jak praktyka pokazuje, istnieją pewne wątpliwości na tym gruncie wśród osób starających się o orzeczenie nieważności zawartego związku.

Co prawda interpretacja przepisu o miejscu zawarcia związku nie budzi tylu pytań co kolejnego, niemniej warto jeszcze raz powtórzyć, że przyszła strona powodowa może skorzystać z możliwości przedstawienia swojej sprawy temu kościelnemu sądowi, na terenie kompetencji którego został zawarty związek małżeński. Innymi słowy, należy udać się do tego sądu danej diecezji czy archidiecezji, na obszarze których małżeństwo zostało zawarte. Zdarza się, iż dana diecezja może nie posiadać sądu kościelnego, ale wówczas posiada swój punkt konsultacyjny, z pomocy którego można skorzystać. Warto dopowiedzieć tylko, iż generalnie sądy kościelne znajdują się w budynku kurii biskupiej.

Przechodząc z kolei do drugiej możliwości, dowiadujemy się z niej, iż właściwym sądem kościelnym jest również ten, na terenie kompetencji którego mieszka strona nie wnosząca skargi powodowej, czyli współmałżonek. Chodzi zatem o ten sąd danej diecezji bądź archidiecezji, w której zamieszkuje przyszła strona pozwana. Przy tej możliwości czytamy o stałym lub tymczasowym miejscu zamieszkania, czego nie należy rozumieć w sensie miejsca zameldowania strony pozwanej, ono może być inne od miejsca jej zamieszkania tymczasowego czy stałego. Mówiąc o tymczasowym miejscu zamieszkania rozumiemy przez nie przynajmniej trzymiesięczny okres przebywania na terenie danej diecezji lub zamiar takiego przebywania, natomiast mówiąc o stałym miejscu zamieszkania chodzi o fakt pięcioletniego okresu przebywania na terenie określonej diecezji bądź również o taki zamiar (kan. 102 §1 oraz §2 KPK).

Ustalenie miejsca zamieszkania strony pozwanej

Może pojawić się problem, jak postąpić w sytuacji, kiedy przyszłej stronie powodowej nie znane jest miejsce zamieszkania strony pozwanej, ale nie chce ona składać skargi w sądzie zawarcia małżeństwa. Jednym ze źródeł pomocy w ustaleniu miejsca zamieszkania jest na pewno rodzina, znajomi strony przeciwnej, innym z kolei jest skorzystanie z pomocy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Departament Spraw Obywatelskich, Wydział Udostępniania Informacji znajdującego się w Warszawie 02-672 przy ul. Domaniewskiej 36/38. Naturalnie prośba do Ministerstwa o udostępnienie danych winna zostać odpowiednio umotywowana. Przyszła strona powodowa winna więc poprosić o udostępnienie adresu swojego współmałżonka, podając jak najwięcej jego jak i swoich danych, motywując to podjęciem przez nią czynności procesowych przed sądem kościelnym. Informacja ta jest płatna w kwocie wskazanej przez w/w urząd. Nawet jeśli nie zostanie ustalony adres, to same dowody poszukiwań przydadzą się na dalszym etapie procesu, gdy sąd będzie chciał skontaktować się z pozwanym, a w przypadku braku z jego strony odpowiedzi, uzna go za nieobecnego w procesie.

Przy tym mogą pojawić się też kolejne pytania: jak należy postąpić w sytuacji, kiedy strona pozwana nie ma, ani tymczasowego, ani stałego miejsca zamieszkania, a przyszła strona powodowa nie chce skorzystać z pierwszej możliwości, tj. ze złożenia skargi powodowej w trybunale miejsca zawarcia związku. W nakreślonej sytuacji strona powodowa, o ile naturalnie zna jakiekolwiek miejsce pobytu strony przeciwnej, może wnieść sprawę do tego trybunału, na terenie kompetencji którego aktualnie przebywa strona przeciwna.