Na zakończenie celem uzupełnienia tematu kompetencji sądów kościelnych w procesach małżeńskich przytoczmy pozostałe trzy możliwości, przy czym trzeba dodać, skorzystanie z nich związane jest konkretnymi wymogami, względnie z dodatkową procedurą w postaci uzyskania na nie zgody. A zatem oprócz wymienionych powyżej właściwych trybunałów w sprawach o nieważność małżeństwa, które nie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, właściwe są:

trybunał miejsca, w którym strona powodowa ma stałe zamieszkanie, jeżeli obydwie strony przebywają na terytorium tej samej Konferencji Episkopatu,

i wikariusz sądowy stałego zamieszkania strony pozwanej, po jej wysłuchaniu, wyraża na to zgodę, oraz

trybunał miejsca, na którym faktycznie trzeba będzie zbierać większość dowodów, jeżeli wyrazi na to zgodę wikariusz sądowy stałego zamieszkania strony pozwanej, który wcześniej powinien ją  o to zapytać, czy nie zgłasza czegoś, co należałoby wyłączyć.

Stolicy Apostolskiej zarezerwowane są natomiast sprawy głowy państw, ewentualnie inne, które zostały przed nią wezwane, co w praktyce jest bardzo rzadkie (kan. 1673 pkt. 3 i 4 KPK).

Na zakończenie celem obrazowego przedstawienia rozważanej kwestii posłużmy się jeszcze kilkoma przykładami.

Przykład 1

Jan Kowalski pochodzący z Warszawy i Anna Nowak pochodząca z Lublina zawarli małżeństwo 1 maja 2007 r. w Zakopanem. Po ślubie mieszkali w Warszawie. Obecnie Jan chce rozpocząć proces. Anna, mimo iż nadal jest zameldowana na pobyt stały w Warszawie, wyjechała do Lublina i nie chce już nigdy wracać do Warszawy. Jan może złożyć skargę w Krakowie (archidiecezja zawarcia ślubu) lub w Lublinie, gdzie mieszka Anna. Może jednak starać się o prowadzenie procesu w Warszawie ze względu na swoje zamieszkanie i fakt, że większość świadków pochodzi z Warszawy.

Przykład 2

Jan Kowalski i Anna Nowak zawarli małżeństwo 1 maja 1991 r. w Legnicy, wówczas w archidiecezji wrocławskiej. W 1992 roku powstała diecezja legnicka, która od 2003 r. posiada własny sąd kościelny. Obecnie Anna chce rozpocząć proces. Ślub był zawierany w archidiecezji wrocławskiej, ale liczy się obecne położenie miejsca zawarcia ślubu, a więc diecezja legnicka. Właściwym jest zatem sąd legnicki.

Przykład 3

Jan Kowalski i Anna Nowak zawarli małżeństwo 1 maja 2000 r. w Warszawie. Po ślubie przeprowadzili się do Katowic. Obecnie Anna chce rozpocząć proces. W ciągu tygodnia Jan mieszka i pracuje w Katowicach, ale weekendy spędza w Krakowie i tam jest silniej związany z parafią (mieszka tam jego cywilna małżonka). Anna może złożyć skargę w Krakowie lub Katowicach ze względu na dwa miejsca zamieszkania Jana. Może także złożyć skargę w Warszawie - miejscu zawarcia ślubu

dr Arletta Bolesta, mgr Juliusz Kola
adwokaci kościelni