Jakkolwiek te kryteria i argumenty wydają się być nienaruszalne logicznie, to jednak nie są powszechnie uznane. Zdaniem niektórych filozofów, ale i tych, którzy "filozofują" w potocznym tego słowa znaczeniu, o człowieczeństwie można mówić wtedy, gdy spełnia ono warunki według przyjętego kryterium. Generalnie można mówić tutaj o dwóch podstawowych kryteriach. Pierwszym z nich jest kryterium rozwojowe, które odwołuje się bądź do faktów biologicznych, bądź psychologicznych. Drugim zaś kryterium społeczne, odwołujące się do akceptacji społecznej. Zarówno jedno, jak i drugie przesuwają człowieczeństwo embrionu ludzkiego na coraz dalsze etapy jego rozwoju. Człowiekiem, wedle tego myślenia, nie jest się od początku. Człowiekiem się staje dopiero w jakimś momencie, po osiągnięciu obranego punktu odniesienia.

Ci, którzy wskazują na kryteria rozwojowe biologiczne wymieniają jako takie kryteria na przykład formowanie się zygoty (co ma miejsce ok. 21. godziny od zapłodnienia, kiedy kończy się proces kształtowania zygoty). Inni wskazują na tak zwane kryterium implantacji (14. dnia od zapłodnienia, kiedy kończy się proces implantacji, zamyka się możliwość podziału bliźniaczego oraz rozpoczyna się formowanie zalążka układu nerwowego). Jeszcze inni upatrują "początku" człowieka ok. 40. dnia od zapłodnienia -zaczyna funkcjonować ośrodkowy układ nerwowy. Jeszcze inni uznają za moment uczłowieczenia zdolność do samodzielnego istnienia (choć to kryterium dzisiaj bardzo się zmienia, gdyż jest zależne od coraz to nowocześniejszych inkubatorów). Byli i są nadal tacy, którzy mówią, że człowiekiem jest się dopiero od momentu narodzin.

Nie trzeba szukać wielu argumentów filozoficznych, a tym bardziej nie trzeba uciekać się do teologii, by krytycznie ocenić wspomniane tutaj poglądy. Otóż na terenie samej embriologii rodzi się taka oto myśl: poczynając od momentu zapłodnienia zarodek człowieka wykazuje podstawową cechę żywego organizmu. Ten organizm jest z góry określonym, stałym, jednoznacznie określonym szlakiem rozwojowym. Kod genetyczny, zróżnicowania chemiczne i biologiczne, pamięć immunologiczna wszystko to tworzy ustrój, organizm człowieka, który podlega wyłącznie rozwojowi, ale nie jakiejś zmianie jakościowej. Innymi słowy to, co zaczęło się jako istnienie ludzkie w wyniku zapłodnienia nie może zmienić się jakościowo - w inny organizm, na przykład jaszczurki czy motyla. Człowiek zaczyna się w momencie zapłodnienia człowiekiem i jest nim do końca.

Wobec tych pozornie "naukowych" argumentów rodzi się  także ważne pytanie ludzi myślących – dlaczego jakiś fakt biologiczny należałoby przeciwstawić poprzednim etapom rozwoju i dlaczego miałby właśnie on decydować o zaistnieniu człowieka? Zarówno prenatalny, jak i postnatalny rozwój człowieka stanowią ciągłość, zróżnicowaną, ale tak samo ważną. I żadne z jego stadiów nie można uznać za definiujące człowieka czy osobę ludzką.

ks. Paweł Bortkiewicz TChr