Oddziaływanie mediów na człowieka przekroczyło najśmielsze oczekiwania. One nie tylko informują i uczą, bawią i zaskakują, ale przede wszystkim kształtują opinie i postawy człowieka. Rezultaty tego wpływu widać m.in. w takich zjawiskach jak urabianie opinii publicznej czy sterowanie nastrojami społecznymi. 

 

Refleksja nad funkcjonowaniem mediów prowadzi do wniosku, że są one nie tylko zjawiskiem kulturowym, społecznym, politycznym. Ponieważ stają się narzędziem w realizowaniu złych celów i mogą wyrządzić szkodę człowiekowi, wykazują również charakter moralny. Ponadto media wywierają na swoich odbiorców wpływ wychowawczy, który nigdy nie jest moralnie obojętny, dziennikarze zaś, ponieważ za pośrednictwem mediów pogłębiają wiedzę swoich odbiorców i kształtują ich osobowość, stają się w stosunku do nich nauczycielami. Działalność ta musi być zatem oceniana w kategoriach etycznych.

 

Media są nie tylko platformą prezentowania i popularyzacji kultury. Są one również bardzo dynamiczną warstwą kultury narodowej. Jeżeli zaś przyjmie się za Janem Pawłem II, że jest ona tym, przez co człowiek staje się bardziej człowiekiem, bardziej jest, wtedy oddziaływanie mediów otrzymuje nowy wymiar, w którym charakter etyczny nie podlega dyskusji. Etyczne spojrzenie na media jest dziś niedoceniane, żeby nie powiedzieć – traktowane po macoszemu, również w najszerzej pojętej edukacji medialnej.

 

W artykule podkreśla się rolę oceny etycznej w wychowaniu do mediów, przy czym zarówno „ocena etyczna”, jak i „wychowanie do mediów” ujmowane są w znaczeniu najszerszym. Oznacza to, że sformułowanie „ocena etyczna” odnosi się do działalności ludzi mediów (decydentów i szeregowych dziennikarzy), a także do odbiorców mediów (dzieci, młodzieży i dorosłych). Z kolei terminem „wychowanie do mediów” obejmuje się wszystkie postaci formacji medialnej, a więc zwykłe uczenie o mediach, kształcenie kompetencji medialnych, pedagogikę mediów itp.

 

Wypowiedź niniejsza składa się z dwóch części. W pierwszej omawia się ważniejsze problemy etyczne występujące w związku z działalnością mediów, w drugiej zaś podkreśla się znaczenie etycznej oceny mediów i postuluje się jej użycie w wychowaniu do ich odbioru. Podjęty temat wymaga dalszych poszukiwań i pogłębionych przemyśleń.

 

 

Długa jest lista problemów etycznych, wynikających z funkcjonowania mediów, dlatego należy je przedstawić w odpowiednio wyodrębnionych grupach. Każda z nich w specyficzny dla siebie sposób ukazuje media w relacji do Dekalogu.

 

1. Działania, które w mediach wprost lekceważą zasady etyczne, a nawet wyrażają wobec nich pogardę. Gdy ten wpływ trwa dłużej, ma miejsce proces demoralizacji, zwłaszcza u młodego użytkownika prasy, radia, filmu, telewizji i internetu. Przykładowo należy wymienić takie przejawy tych działań, jak pochwała zła moralnego (zabójstwa, zdrady małżeńskiej, narkomanii, eutanazji, satanizmu itp.), pokazywane akty gwałtu, pornografia, promocja rozwodów, aborcji, związków homoseksualnych. Treści tego rodzaju publikowane są zarówno w mediach elektronicznych, jak i w drukowanych. Niepokoją zwłaszcza przekazy satelitarne, które zawierają filmy i programy z bodźcami podprogowymi (m.in. słynna MTV).

 

2. Sytuacje, które w mediach stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego ich użytkownika. Są to przede wszystkim: epatowanie strachem (pokazywanie okrucieństw wojny, kataklizmów przyrody, bestialskich masakr, krwawych zamachów itp.), sugestywne przedstawianie przemocy, przybliżanie aktów terroru. Jeżeli kontakt z takimi treściami trwa dłużej, mogą wystąpić negatywne skutki, m.in. w postaci pewnych zaburzeń życia psychicznego. Innego rodzaju skutek polega na odwrażliwieniu jednostki z uczuć podstawowych, którymi powinna dysponować w odpowiedzi na takie sytuacje życiowe, jak śmierć kogoś ze znajomych (współczucie), krzywda wyrządzona drugiemu człowiekowi (skrucha), doświadczenie dobra od kogoś (wdzięczność) itp. Obydwa rodzaje skutków noszą znamiona wyrządzanej szkody, są zatem przejawem działań nieetycznych.

 

3. Oddziaływanie mediów, które uzależniają odbiorców od siebie. Na istnienie zjawiska uzależnienia od mediów wskazują m.in. postawy „telemaniaka” czy „siecioholika”, oraz zjawiska w rodzaju mentalności „gazetowej”, „telewizyjnej”, „internetowej” itp. Analiza skutków, jakie powoduje uzależnienie od mediów, dowodzi, że ich działalność na tym polu jest wyjątkowo szkodliwa. Oto ważniejsze z nich: zmniejszenie kreatywności, której wrogiem jest konsumpcja; zagubienie najważniejszych odniesień do świata wartości; izolacja jednostki od innych ludzi; niechęć do kultury wysokiej (teatr, opera, filharmonia), a związanie się z kulturą ułatwioną; podatność na propagandę, dominację obrazu i marginalizację słowa, a odrzucanie wpływów ze strony dydaktyki, wychowania, ewangelizacji itp.