„Wolność” to słowo, obok którego chyba żaden człowiek nie przechodzi obojętnie. Odkąd człowiek istnieje odczuwa głęboką potrzebę „bycia wolnym”. O wolność nieustannie zabiega, przeżywa dramat, gdy ją traci, jest wrażliwy na przykłady jej łamania, cieszy się, gdy ją osiąga. Szczególnie w naszych czasach wiele mówi się i pisze o wolności. Jednak pomimo tak powszechnego używania słowa „wolność”, nie jest to słowo jednoznaczne. Co innego bowiem ma na myśli Ojciec Święty, gdy mówi o wolności, co innego mają na myśli politycy z prawej, a co innego z lewej strony sceny politycznej, inaczej rozumieją to pojęcie rodzice, a jeszcze inaczej dorastające dzieci. 

 

Czym właściwie jest wolność?
 

Wolność często jest kojarzona z całkowitą swobodą, nie podlegającą żadnym ograniczeniom – mogę robić to, na co mam ochotę, bo jestem wolny; nikt nie ma prawa czegokolwiek mi nakazywać albo zabraniać, bo jestem wolny. Tak pojęta wolność,  nie uwzględniająca jakichkolwiek praw – zakazów, nakazów, czyli wolność oderwana  od obiektywnej hierarchii wartości, w konsekwencji prowadzi do tego, że każdy wolny czyn człowieka należy uznać za dobry, a przynajmniej za usprawiedliwiony. Czy jednak rzeczywiście wolność ma polegać na korzystaniu przez człowieka z całkowitej swobody,  bez uwzględnienia jakichkolwiek obiektywnych wartości? Czy człowiek wolny to ten, który całkowicie dowolnie decyduje o tym, co dla niego dobre, a co złe? Czym właściwie jest wolność?
 

Wolność jest jednym z najpiękniejszych darów, jakie Bóg 
 

wszczepił w naturę człowieka. Wolność, jako dar Boży, ma swoje źródło w samym Bogu, który  jest wolny, tzn. jest absolutnie niezależny od czegokolwiek poza Nim samym. Bóg jest wolny, dlatego też wszystko, co czyni, czyni w sposób wolny, bez jakiejkolwiek konieczności.  W sposób wolny stworzył świat i w sposób wolny stworzył też – na swój obraz i podobieństwo – człowieka. Pan Bóg nie musiał niczego stwarzać. Nie musiał stworzyć świata takiego, jaki jest, nie musiał powoływać człowieka do udziału w swoim Boskim życiu. Fakt, że Bóg stworzył świat i człowieka, jest wyłącznie wolnym aktem Bożej miłości.  Choć Bóg jednakowo kocha wszystkie swoje stworzenia, to jednak czasami wybiera poszczególnych ludzi, a nawet cały naród, aby powierzyć im szczególne zadania.  Wolność Boga w stosunku do stworzenia, a szczególnie do człowieka, nieraz bywa przyrównywana do woli garncarza, który formuje różne naczynia: jak glina w ręce garncarza, który ją kształtuje według swego upodobania, tak ludzie są w ręku Tego,  który ich stworzył i odda im według swego sądu (Syr 33,13). Wolność Boga względem człowieka pięknie ilustruje też przypowieść o robotnikach w winnicy (por. Mt 20,1-16). Wolne działanie Boga jest zawsze zgodne z Jego mądrością i świętością. Nie jest ono nigdy działaniem bezsensownym czy złym, ale zawsze dobrym. 
 

Pan Bóg stwarzając człowieka na swój obraz i podobieństwo, dał mu udział  w swojej wolności. W Katechizmie Kościoła Katolickiego czytamy: Wolność  jest zakorzenioną w rozumie i woli możliwością działania lub niedziałania, czynienia tego  lub czegoś innego, a więc podejmowania przez siebie dobrowolnych działań. Dzięki wolnej woli każdy decyduje o sobie (KKK 1731). 
 

Wolność odpowiedzialna
 

Człowiek jest istotą wolną, tzn. ma możność decydowania o sobie, o swoim życiu,  ma możność wybierania. Wolność polega na możliwości wybierania pomiędzy przynajmniej dwoma wartościami – kto nie ma możliwości wyboru, ten nie jest wolny. Ta możliwość wyboru nie sprawia jednak, że wolny wybór człowieka jest pozbawiony oceny moralnej, czyli inaczej mówiąc, że cokolwiek człowiek wybierze, to będzie dobre. Człowiek może bowiem, korzystając ze swej wolności, wybrać dobro, ale może też wybrać zło. Każda wolna decyzja człowieka jest więc w istocie wyborem moralnym. 
 

Każdy wolny wybór człowieka pociąga za sobą określone konsekwencje – dobre lub złe. Wolność pociąga więc za sobą konieczność przyjęcia i poniesienia konsekwencji  tego wyboru, zarówno dobrych jak i złych. Gotowość do przyjęcia owych konsekwencji nazywamy odpowiedzialnością. Człowiek wolny to ten, kto nie tylko potrafi wybrać spomiędzy kilku możliwości, ale to także ten, kto potrafi przyjąć na siebie konsekwencje swojego wyboru, zarówno dobre jak i złe, a więc człowiek odpowiedzialny. Codzienne doświadczenia uczą, że łatwo jest wybierać, ale znacznie trudniej jest odpowiadać za swoje wybory. Łatwo jest korzystać z wolności, ale trudno być odpowiedzialnym. Szczególnie trudno jest przyjąć konsekwencje swoich wolnych wyborów, gdy są one przykre, złe. Dlatego chyba tak często spotykamy ludzi, którzy pragną uniknąć ciężaru odpowiedzialności.
 

Warunkiem odpowiedzialnego korzystania z wolności jest mądrość. Najczęściej jest ona utożsamiana z wiedzą, będącą sumą posiadanych przez człowieka wiadomości. Mądrość nie jest jednak tym samym co wiedza – można być człowiekiem ogromnej wiedzy,  a wcale nie być mądrym. Różnica między wiedzą a mądrością polega na tym, że dzięki wiedzy można poznać pewne zasady, ale dopiero mądrość umie te zasady stosować w życiu. Dzięki wiedzy może ktoś, np. poznać treść Dziesięciu Przykazań, ale dopiero mądrość pozwala mu według nich postępować. Mądrość jest trudną sztuką wyboru tego, co dobre, z uwzględnieniem przyszłości, a więc z uwzględnieniem konsekwencji, jakie z tego wyboru mogą wyniknąć. 
 

Mądrość jest również darem Boga, jest udziałem człowieka w mądrości Stwórcy. O mądrości pięknie nauczał Jezus w przypowieści o skarbie ukrytym w roli i o kolekcjonerze drogocennych pereł. Pewien człowiek znalazł skarb ukryty w roli. Gdy go zobaczył, ukrył  go ponownie, poszedł, sprzedał wszystko, co posiadał i kupił tę rolę, bo wiedział, jak jest ona cenna, jaki skarb w sobie kryje. Wiedział, że dla pozyskania tego skarbu warto poświęcić wszystko, co dotąd osiągnął. Podobnie kolekcjoner pereł – gdy znalazł jedną drogocenną perłę, poszedł, sprzedał wszystko, co miał i kupił ją. Wiedział, że warto poświęcić wszystko, aby kupić tę perłę, bo znał jej wartość (por. Mt 13,44-46).
 

Mądrość stawia człowieka wobec pewnej hierarchii wartości i każe wybierać to, co najcenniejsze, najbardziej wartościowe, nawet za cenę rezygnacji z tego, co nie jest złe, ale posiada mniejszą wartość. Mądrość każe człowiekowi wybierać,  a więc odwołuje się do wolności człowieka. Tylko człowiek wolny może bowiem dokonać takiego wyboru – może zrezygnować z jednej wartości na rzecz innej.