W tym względzie Święci są bezlitośni! (Chciałoby się powiedzieć - nie mają miłosierdzia!). Stawiając jasne granice między miłosierdziem a sprawiedliwością, domagają się od nas przede wszystkim sprawiedliwości. Tym samym bezwzględnie demaskują wszelką pseudo-duchowość, spirytualizm oraz zbyt górnolotne i jednostronne wizje miłosierdzia. Nie jest ono, według nich, jakąś sentymentalną filantropią ani rozmazaną litością. Nie polega na przymykaniu oka i patrzeniu przez palce na ludzkie słabości. Nie ogranicza się do bezradnego współczucia z powodu zła moralnego, fizycznego czy materialnego. Raczej wszyscy zgodziliby się z Janem Pawłem II, który w encyklice Dives in misericordia ukazywał miłosierdzie jako wielki czyn "dowartościowywania", "podnoszenia w górę", "wydobywania dobra spod wszelkich nawarstwień zła, które jest w świecie i w człowieku" (n.6). Aby więc nie dopuścić do sloganowego mówieniu o miłosierdziu, ale w realizacji prawdziwie miłosiernego czynu, Święci każą nam najpierw zejść na sam dół, do granic sprawiedliwości, która umie rozróżniać dobro i zło, "moje" i "twoje". I nie odrywając się nigdy od miłosierdzia, każą bardziej zaufać sprawiedliwości - jak św. Teresa od Dzieciątka Jezus, która mówiła, że "właśnie sprawiedliwość, która przeraża tyle dusz, jest dla mnie źródłem radości i ufności. Być sprawiedliwym, to oznacza nie tylko wymierzać surową karę winowajcom, ale także uznać intencje prawe i wynagradzać cnotę. Spodziewam się tyleż od sprawiedliwości Bożej, ile od Jego miłosierdzia; właśnie dlatego, że jest sprawiedliwy, równocześnie 'łagodnym i miłościwym jest Panem, nieskory do gniewu i bogaty w łaskę... Wie On, z czego jesteśmy utworzeni, pamięta, że jesteśmy prochem... Jako się lituje ojciec nad synami, tak Pan się lituje nad tymi, co się go boją' (Ps 103,8.14.13)" (List 226, z 9 maja 1897).

 

Jednocześnie, zapatrzeni w samego Boga, każą nabrać dystansu do obiegowych opinii, które utożsamiają sprawiedliwość z rygorem. Takie utożsamienie bowiem rodzi nie ufność, ale lęk przed sprawiedliwością i chęć wyeliminowania jej z obszaru chrześcijaństwa na rzecz samego miłosierdzia. A to jest bardzo ryzykowne. Dlatego św. Tomasz z Akwinu słusznie przestrzegał: "Miłosierdzie bez sprawiedliwości jest matką rozwiązłości" (In Matth. 5,2).

 

A zatem miłosierdzie domaga się sprawiedliwości. I to nie "mniej" sprawiedliwości, lecz "więcej" - jak słusznie zauważa Papież Benedykt XVI w swej książce Jezus z Nazaretu, s. 94. Tego zresztą uczy Świętych sam Jezus, który jest dla nich bardzo wymagającym Nauczycielem: Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż [formalna i minimalistyczna sprawiedliwość] uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego (Mt 5,20).

 

 

Jest jednak jeszcze druga strona medalu, którą też ukazują nam Święci Pańscy. Mianowicie, że nie można poprzestać na samej sprawiedliwości i do niej tylko się ograniczyć. Już św. Tomasz z Akwinu mówił, że "sprawiedliwość bez miłosierdzia jest okrucieństwem" (In Matth. 5,2). Bardzo pięknie, obrazowo, tę samą prawdę wyraził nasz poeta C. K. Norwid: "Częstokroć się lękam wyobrażeń sprawiedliwości niezachwianej, która w człowieku pojedynczym tak łatwo schodzi na fanatyzm. A sądziłbym, że właśnie znajdujemy się w czasie tysiąca drobnych fanatyzmów, w ciasnotę jedną połączonych i jakoby łokciami rozpierających się o miejsce" (C.K. Norwid, Sumienie słowa, n. 1). W tę samą duchową tradycję wpisuje się wierny ich uczeń, Sługa Boży, Jan Paweł II, który w encyklice Dives in misericordia, n. 12, stanowczo stwierdza: "Sprawiedliwość sama nie wystarcza". Doświadczenia przeszłości i współczesności wskazują bowiem, że w imię motywów rzekomej sprawiedliwości niejednokrotnie niszczy się drugich, zabija, pozbawia wolności, wyzuwa z elementarnych praw ludzkich i ostatecznie doprowadza do zaprzeczenia i zniweczenia samej sprawiedliwości. Stosowanie zasady "oko za oko i ząb za ząb" (Mt 5,38) prowadzi niechybnie do wielkich krzywd ludzkich i niesprawiedliwości. Po prostu dehumanizuje, co wyrażone zostało w pięknej łacińskiej maksymie: Summum ius - summa iniuria ("najwyższe prawo - najwyższą krzywdą", albo prościej: "najwyższa sprawiedliwość - najwyższą niesprawiedliwością").