To oczywiste, że nie może być pełna. Nasza doczesna modlitwa nie jest pełna z powodu grzeszności, zaś modlitwie świętego daleko do doskonałości, ponieważ on oczekuje na zmartwychwstanie ciała.
Czym jest modlitwa? To oddanie chwały Bogu. Święty Ireneusz napisał: „Chwałą Boga jest człowiek żyjący”. Chodzi więc o człowieka pełnego, czyli takiego, który posiada ciało. W innym miejscu ten sam święty dodał: „Syn Boży stał się człowiekiem, abyśmy stali się bogami”. Zbawienie dokonuje się w ludzkim ciele, które jest świątynią Ducha Świętego.

 

 

Dualizm to największa pokusa w życiu chrześcijańskim. Słowa „Zbaw swoją duszę” można odczytać tutaj jako pragnienie zachowania ciała w pełni jego wartości i bez ran. Właściwe zrozumienie tych słów to w dużej mierze kwestia języka religijnego, który w tym wypadku ma znaczenie fundamentalne. Język to nie tylko środek wyrazu, ale także filtr, poprzez który patrzymy na rzeczywistość. Tę samą rzecz będziemy oglądać inaczej, ponieważ mówimy różnymi językami. Język buduje pewien rodzaj wyobraźni religijnej i dlatego niekiedy spieram się z ludźmi, którzy podczas nabożeństwa używają określeń typu: „Mateczko” czy „Matuchno ukochana”, ponieważ są one niedojrzałe, wręcz infantylne i budują taką właśnie infantylną religijność.

 

To, że jakiś tekst modlitwy będzie bardziej mądry, nie oznacza, że będzie mniej emocjonalny. Nie jest tak, że prości ludzie, bardzo głęboko przeżywający swoją religijność, muszą się modlić, używając zdrobnień. W Kościele koptyjskim prości ludzie cytują teksty teologiczne z V, VII i X wieku, ponieważ od początku tego ich uczono. W języku liturgii chodzi o współistnienie wielu aspektów – aby było miejsce i na emocje, i na ciało oraz na teologicznie dobry, solidny tekst.

 

 

Od wielu wieków pokutuje w nas przekonanie o mniejszej wartości modlitwy wspólnej. Często tak postrzegamy ten problem: z jednej strony jest liturgia rozumiana jako swoista kościelna musztra, którą trzeba wykonać ze względu na przepis i obowiązek, a z drugiej strony – prawdziwa osobista modlitwa jest wtedy, kiedy odmawiamy różaniec czy adorujemy Najświętszy Sakrament. Jeżeli w naszej świadomości kościelna musztra nie jest modlitwą, w takim razie po co ją wykonywać?

 

 

Postawa ciała po komunii świętej w ogóle nie jest określona. Jednak należy zwrócić uwagę na to, czy nie przeszkadza ona bliźnim w modlitwie. Zdarza się, że ktoś podczas modlitwy doznaje uniesienia, ale dzieje się to na środku zatłoczonego kościoła, gdzie inni chcą przyklęknąć do Komunii Świętej. Należy unikać zbytniej ekstrawagancji w swoich zachowaniach modlitewnych. Idę do Komunii Świętej nie tylko z Panem Jezusem, ale także z osobami, które uczestniczą w liturgii. Przecież mam z innymi tworzyć wspólnotę.